Qattiq jismlar

4.4 – rasm. Uch xil aktivatsiya energiyasiga ega bo’lgan yarim o’tkazgich.

Demak, bunday hollarda rekombinatsiya jarayoni ketmaydi. Chunki, elektron kovak bilan uchrashib ular yo’q bo’lib ketmaydi. Bunday energetik sathlar yopishtiruvchi energetik sathlar deb ataladi. Agar energetik sathlar taqiqlangan sohaning o’rtalarida joylashgan bo’lsa, ular o’tkazuvchanlik sohasidan yutib olgan elektronlar endi yana o’z sohasiga qaytib chiqish ehtimoli juda kam bo’ladi, chunki ularning aktivasiya energiyasi kT juda katta bo’lgani uchun. Bunday hollarda ular elektronlar bilan band va bo’sh bo’lish ehtimoliga qarab, ular yutib olgan elektronlar endi valent zonasidagi kovaklar bilan uchrashib rekombinasiya bo’ladi. Bunda asosiy e’tibor shunday bo’ladiki, shu energetik sathni hosil qilgan markaz nuqsonning elektron va kovaklarni yutish yuzasi nisbatiga qarab zaryad tashuvchilar yashash vaqti aniqlanadi. Bundan shunday hulosa chiqarish mumkin, agar biror energetik sathdan elektronni o’tkazuvchanlik zonasiga chiqarish ehtimoli uning shu sathga yutish ehtimolidan katta bo’lsa, bunday energetik sathlar yopishtiruvchi sathlarga agar teskari bo’lsa, bunday sathlar rekombinasion sathlar deb ataladi. Energetik sathlarning o’tkazuvchanlik sohasidan yoki valent sohasidan taqiqlangan soha o’rtasiga siljishi ularning rekombinasion markazlariga aylanishi ehtimolligi ortadi va taqiqlangan soha o’rtalaridagi nuqsonlar hosil qilgan energetik sathlar faqat rekombinasion sathlar bo’lib xizmat qiladi. Quyidagi rasmda yopishtiruvchi energetik sathlari bo’lgan va ularsiz faqat rekombinasiya sathlari bor bo’lgan yaqimo’tkazgich materiallarini bir xil yorug’lik impulsi bilan yoritgandagi fototokning turg’un holatiga o’tishi impuls uchirilganda fototokning kamayishi relaksatsiyasi ko’rsatilgan. Ko’rinib turibdiki, fototokning o’sish va kamayish jarayoni berilgan. Bunday relaksatsiya chiziqlaridan zaryad tashuvchilar yashash vaqtini aniqlash mumkin.