Qattiq jismlar. Mono va polikristallar. Polimerlar. Defektlar

Faza .Fazaviy o’tishlar.Faza deb moddaning, shu moddaning boshqa termodinamik muvozanatdagi holatdan fizik xossalari bilan farq qiluvchi, biror muvozanatdagi holatiga aytiladi. Maslalan moddaning suyuq, gaz va qattqi holatlari.
Moddaning bir fazaviy holatdan boshqasiga o’tishi fazaviy o’tishlar deyiladi. Bug’lanish va kondensatsiya,erish va qotish tabiatda keng tarqalgan birinchi tur fazaviy o’tishlarga misol bo’ladi.Bunday o’tishlar issiqlik yoki ajalishi bilan xarakterlanadi.
Holat diagrammasi. Moddaning holati va unda ro’y beradigan fazoviy o’tishlarni namoyon qilish uchun holat diagrammasidan foydalaniladi.Odatda bunday diagramma p-T (bosim-temperatura) koordinatalarda tuziladi. Diagrammaning har bir nuqta moddaning har bir holatini aniqlaydi.
Misol uchun suvning holat diagrammasini ko’raylik CMB sohada suv qattiq holatda (muz), BMA sohada suyuq holatda (suv), CMA sohada gaz holatrda (bug’) bo’ladi. BM chiziq qattiq va suyuq (muz vba suv), MA chiziq va bug’ (suv bug’), CM qattiq va bug’ ( muz va bug’) muvozanat holatlarini ko’rsatadi.CM chizig’iga sublimatsiya chizig’i ham deyiladi.
Uchlangan nuqta. Muvozanat chiziqlarining har uchalasi ham bitta M nuqtada kesishadi.Bu nuqtaga uchlamchi nuqta deyiladi. Harorat T_m va bosimning p_m qiymatlarida suv uchta fazoviy: qattiq, suyuq va bug’ holatlarida bo’ladi. Suv uchun T_m=273,16 K ga teng.
Har bir modda uchun holat diagrammasi o’iga xos bo’lib, tajriba natijalariga asosan tuzilgan.
Xulosalar: Amorf jismlar - izotropdir. Zarralari bir xil kristall panjara hosil qiladigan qattiq jismlarga monokristallar deyiladi. Qattiq jismlarning aksariyati polikristallardir.
Uyga vazifa: O’tilgan mavzuni o’qish, ko’rgazmali qurollar tarqatma materiallar (referat, boshqotirma, modellar yasash, plakatlar) tayyorlash:
Mavzuga oid didaktik jihozlar va texnik vositalar: slaydlar, plakatlar, kristall panjara strukturasi maketi, grafit bo’lagi, mum parchasi.
O’qitish uslublari:O’quv mavzusini og’zaki bayon qilish, savol-javob, tadqiqot metodlari.
Adabiyotlar:
A.G’.G’aniev, A.K. Avliyoqulov, G.A. Almardonova “Fizika” I –qism 159-163 bet
X.Axmedov, M.Doniyev,Z.Husanov.Fizikadan ma’ruza matni 2004 yil

Sinov savollari:

1. 
   Qattiq jismlarning tuzilishi
   
2. 
   Amorf va kristall jismlar.
   
3. 
   Deformatsiya turlari.Elastiklik, plastiklik, mo’rtlik.
   
4. 
   Kristall qattiq jismlarning tuzilishini tushuntiring.
   

5 Amorf jismlar qanday tuzilgan?
6. Qattiq jismlar mono va polikristallar. Polimerlar.
7. Kristallarning tuzilishi. Diffektlar. Suyuq kristallar.

Aim.uz