Qattiq jism

Download 146,44 Kb.

bet	2/4
Sana	28.06.2022
Hajmi	146,44 Kb.
	#716165

1 2 3 4

Bog'liq
Qattiq jismlarning magnit хоssalari

Kuchsiz magnitlanuvchi moddalar sinfiga kiruvchi dia- va paramagnitiklardan tashqari bir guruh moddalar o'zlarining kuchli magnitlanuvchanlik xossalari bilan ulardan ajralib turadi. Bu moddalarni ferromagnitiklar deyiladi. Ferromagetiklarda tashqi magnit maydon bo'lmaganda ham spontan magnitlangan sohalar mavjud bo'ladi. Bu sohalar tashqi ta'sirlar: magnit maydoni, deformatsiya va temperaturaning o'zgarishi natijasida keskin o'zgaradi.
_B_und_a_y_modd_a_l_a_r_g_a_t_e_mi_r_,_kob_a_lt,_nik_e_l,_g_a_d_olin_i_y_v_a_ul_ar_ni_qotishm_a_l_ar_i_ki_ra_di.
_r

^Fe^r^r^om^a^gⁿ^e^tikl^ar^d^a^j_m^vа^H
lar orasidagi bog’lanish chiziqli bo'lmaydi. Ferromagnitiklarni

_m_a_g_nitl_a_{nish qonunl}_ar_i_A_.T._S_tol_e_{tov tomonid}_a_{n t}_a_j_r_ib_a_da_c_huqur_o_'_r_g_a_ni_l_g_a_n.
^r

5.4-rasmda magnit induksiyasi B , magnitlanish vektori j _mva magnit qabul qiluvchanlik
_r

_χ_m_l_ar_ning_m_a_g_{nit m}_a_y_d_o_{n ku}_c_hl_a_n_g_a_nl_i_g_i_H
_ga_b_o_g_’_liq_g_r_af_i_g_{i k}_e_l_-_ti_r_ilg_a_n
_H_ning_o_r_tishi_bil_a_n_B

_va_j_m_l_a_r_t_e_z_o_'_s_a_boshl_a_y_d_i,_so_'_n_g_r_a_Н_т_d_a_j_т_to_'_y_i_nish

r
^d^ara^j^a^sⁱ^g^a^er^ish^a^di.^B
r

hisobiga sekinlik bilan o'sishni davom ettiradi. Bu holatniferromagnitikning to'yinishi deyiladi.

^M^agnitlanish^e^gri^c^hizⁱ^qini^sin^c^hi^k^lab^o^'^rganish,^tashqi^m^agnit^m^a^y^don^H^ning^ortis^hⁱ
bilan magnitlanish vektori j _m ning ortishi tekis bo'lmasdan sakrashsimon bo'lishini ko'rsatadi (5.4-rasm). Ayniqsa, sakrashsimon ko'rinish rasmdagi egri chiziqning burilish sohasida (AV soha) yaxshi

в J_m

а)
J_T
А
₀_Нт Н ₀

b) _χ

В
^Н^т^Н0

seziladi.

_v₎Magnitlanish darajasini sakrashsimon o'zgarishini tajribada birinchi marta Barkgauzen kuzatdi va bu xodisani Barkgauzen effekti
^Нdeyiladi.

5.4-rasm.
Magnit qabul qiluvchanlik χ_mdastlab N

ortishi bilan tez ortadi, u maksimumga erishgach, N ning yanada ortishi bilan χ_mning kamayishi kuzatiladi. Tashqi magnit maydonning nihoyatda katta qiymatilarida esa χ_mnolga intiladi.
_M_a_g_{nit m}_a_y_{doni t}_o'_y_ini_s_h_g_a_er_is_h_g_a_n_d_a_{n s}_o_'_n_g_m_a_g_{nit induks}_i_y_a_si
_r_r_r

_r^B⁼^µ⁰^H⁺^µ⁰^χ^m^H
(5.2)

faqat H
ning o'sishi hisobiga o'sib, formuladagi ikkinchi hadning hissasi bo'lmaydi, ya'ni bu

had nolga aylanadi. Bundan shunday xulosaga kelamizki, katta kuchlanishga ega bo'lgan magnit maydonlarida ferromagnit o'zaklardan foydalanish maqsadga muvofiq emas.

^r
^Fe^r^r^om^a^gⁿ^e^tikd^a^gⁱ^B
^r
^ning^t^a^shqi^H
bog’liq holda o'zgarish 14.5-rasmda keltirilgan.

^B⁼^B⁽^H⁾ⁿⁱⁿ^g^g^r^a^fⁱ^gⁱ⁰^→¹^→²^→³^→⁴^→⁵^→⁶^→¹^ko^'^r^inishd^a^gⁱ^b^e^r^k^e^g^rⁱ^c^hi^z^ikd^aⁿ
_ibo_ra_{t bo}_'_l_a_di.
_r_r
B ning H ga bog’liq holda o'zgarishi magnit gisterezisi deyiladi. Rasmdagi
¹^→²^→³^→⁴^→⁵^→⁶^→¹^y^opiq^c^{hiziqni gist}^e^r^e^{zis sirt}^m^{oqi d}^ey^iladi.^G^ist^e^r^e^zis^sirt^m^og^’ⁱ
^bo^'^yⁱ^c^ha^k^uzatsa^k^,^H⁼⁰^da^B⁼^B_k^ga⁽²^nuqt^a⁾^t^e^ng^qoldiq^indu^k^si^y^a^hosil^bo^'^lganini^k^o^'^ra^mⁱ^z^.
^B_k⁼⁰^bo^'^lis^hⁱ^u^c^hun^H=-H_k⁽³^nuqt^a⁾^t^e^s^k^a^ri^m^a^y^don^b^e^rish^ke^ra^k^.^H_kⁿⁱ^k^o^e^rtsitiv^k^u^c^h
_d_ey_iladi.

r
_K_o'_r_inib_tu_r_ibdiki,_fe_r_r_o_m_a_g_nitikd_a_g_i_m_a_g_nit_m_a_y_don_indukts_i_y_a_si_B
_r

ning qiymati

magnitlovchi tashqi maydon H
ning o'zgarishiga monand ravishda o'zgarmaydi.

Gisterezis sirtmoqi yuzasi ferromagnitikning magnitlash uchun sarflangan ishga proportsional bo'lib bu ish to'lasicha bitta tsikldagi magnitlashda ferromagnitikning birlik hajmida ajralgan issiqlikga teng bo'ladi. Shuning uchun ferromagnetiklarni ko'p marta magnitlaganda qiziydi va gisterezis sirtmog’i qancha katta bo'lsa shuncha ko'p issiqlik ajralib chiqadi.
Koertsitiv kuchning darajasiga bog’liq holda ferromagnitiklar yumshoq va qattiq magnitlarga farqlanadi.

-H_T

B ₁
2

³H
0 ⁶H_T

5
5.5-rasm.
^A^g^a^r^Нк ^∼^0,8^÷⁸^A^/m^bo^'^ls^a^,^y^umshoq^m^a^gⁿⁱ^t
^x^isobl^aⁿ^a^di^va^m^a^g^nitl^a^sh^u^c^hun^oz^eⁿ^e^r^gⁱ^y^a^s^a^rf^l^aⁿ^a^di.
Bunday materiallardan transformatorlar va elektr ma- shinalari uchun o'zaklar tayyorlanadi.

Qattiq magnitlarda esa Н_к∼10⁴÷105 A/m, bunda qoldiq induktsiya V_k>1 Tl bo'ladi va ulardan doimiy magnitlar tayyorlanadi. Shunday qilib, ferromagnit moddalar gisterezis sirtmoqining shakli va yuzasiga harab "qattiq" va "yumshoq" magnitlarga bo'linadi.
Yumshoq magnitlar tor gisterezis sirtmoqiga,

kichik koertsitiv kuchga va Yuqori magnit qabul qiluvchanlikka ega, qattiq magnitlar aksincha, keng sirtmoqqa va katta koertsitiv kuchga ega bo'ladi.
_Fe_r_r_om_a_g_nititl_ar_da_qo_l_di_m_a_g_nitl_a_nish_t_a_s_h_qi

¹^/^χ
0
Т_к^Т_п
5.6-rasm.
zarbalarga juda sezgir bo'lib u o'zini ferromagnetiklik xususiyatini yo’qotadi. Shuning uchun doimiy magnitlarni turli zarbalardan saqlash kerak.
Xuddi shuningdek xodisa ferromagnitiklarni qizdirganda ham paydo bo'ladi. Temperatura Kyuri nuqtasi (Tk) deb atalgan teperaturadan o'tishi bilan

_Тferromagnit o'zini xossasini yo’qotadi va T_k dan Yuqorida u o'zini paramagnit modda kabi tutadi. 1/χ ni T ga
bog’liq holda o'zgarishi chiziqli bo'ladi (5.6-rasm).
Bu bog’lanish Kyuri-Veyss qonuni bo'yicha aniqlanadi, ya'ni

_χ₌ C T − T_k
bunda S - Kyuri doimiysi, T_k- Kyuri nuqtasi.

(5.3)

⁽^5.6)^ra^smd^aⁿ^k^o^'^rⁱⁿ^a^diki^T_k^-^K^y^u^rⁱ^nuqt^a^si,^T_p^p^ara^m^a^g^nit^nuqt^a^d^aⁿ^aⁿ^c^h^a^p^a^std^a^.^5.7^-
rasmda temir, nikel va kobaltning magnit vektorini temperaturaga bog’liq holda o'zgarish grafigi
keltirilgan. Rasmdan ko'rinadiki, nisbiy koordinatalarda uchala ferromagnit moddalar uchun magnitlanish vektorini tempera-turaga bog’liq holda o'zgarishi bir xil egri chiziqdan iborat.

^J_Т⁽^T⁾
Temperaturaning ortishi bilan magnitlanish

J _Т( 0)
0,8

0,6

0,4

0,2

^•_•
₊
^•

+
^•^-^T^e^mⁱ^r^•

О - Nikel
+ - Kobaltr
vektori kamayadi va Kyuri nuqtasida nolga teng bo'ladi.
Kyuri nuqtasidan Yuqori temperaturada jismlar ferromagnit xossasini yo’qotishgina emas, balki uni issiqlik sig’imi, elektr o'tkazuvchanligi va boshqa ba'zi fizik xossalari ham o'zgaradi. Jismlarni ferromagnit holatdan paramagnit holatga o'tishida issiqlik yutilmaydi yoki aj-ralmaydi. Bu xulosa II tur fazoviy o'tishga misol
⁺bo'ladi.

⁰0,2

0,4

0,6

0,8

Т/Т_к

Temir uchun Kyuri nuqtasi T_k=1043 K, kobalt

5.7-rasm .
^u^c^hun^T_k⁼¹⁰⁴³^K^,ⁿⁱ^k^e^l^u^c^hun^T_k⁼⁶³¹^K^g^a^t^eⁿ^g.
Monokristall ferromagnit moddalarda magnitlanish

vektori anizotrop xossaga ega bo'ladi. 5.8-rasmda temir va nikel monokristallarda magnitlanish

а)
^J^m100 ^J^mb)
110
111
vektori [111], [110] va [100] yo'nalishlarga bog’liq holda o'zgarishi keltirilgan.

Download 146,44 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:

1 2 3 4