Qattiq jism aylanma harakati dinamikasi qonunlarini


USE OF COMPUTER TECHNOLOGIES IN STUDYING OF THE ROTARY



Download 0,61 Mb.
Pdf ko'rish
bet6/7
Sana28.08.2021
Hajmi0,61 Mb.
#158035
1   2   3   4   5   6   7
Bog'liq
QATTIQJISMAYLANMAHARAKATIDINAMIKASIQONUNLARINI

USE OF COMPUTER TECHNOLOGIES IN STUDYING OF THE ROTARY 

MOTION OF THE FIRM BODY 

The  summary.  In  article  possibilities  of  application  of  computer  technologies  are 

considered at studying of laws of dynamics rotary movement of a firm body. 

Keywords: the impulse moment, the force moment, the inertia moment, Visual Basic, 

animation. 

 

Hozirgi  davr  talabiga  javob  beradigan  mutaxassislarni  tayyorlashda,  bakalavriyat 



bosqichidagi talabalarga fizika fani asoslarini o’rgatishdan asosiy maqsad- ularda hozirgi 

zamon  ilmiy-texnikaviy  dunyoqarashni  shakllantirish,  ularga  zamonaviy  texnika 

vositalari asoslarini tanishtirish va ulardan foydalanishga zamin yaratishdan iborat. Shuni 

unutmaslik  kerakki,  fizika  fani  oliy  o’quv  yurtlarida  o’qitiladigan  oliy  matematika, 

informatika,  axborot  texnologiyalari,  elektr  zanjirlar  nazariyasi,  radioelektronika  va 

mikroelektronika asoslari va boshqa fanlar bilan uzviy bog’langan. 

Ushbu  maqola  qattiq  jism  aylanma  harakat  dinamikasi  qonunlarini  kompyuter 

yordamida o’rganishga bag’ishlangan. Buning uchun mexanikaning asosiy tushunchalari, 

nuqtaning  aylana  bo’ylab  harakati,  egri  chiziqli  harakat,  kuch  momenti,  inertsiya 

momenti,  qattiq  jismning  qo’zg’almas  o’q  atrofidagi  aylanma  harakati,  qo’zg’almas  o’q 

atrofidagi  tekis  tezlanuvchan  aylanma  harakat,  qattiq  jism  aylanma  harakat 

dinamikasining asosiy tenglamasi kabi tushunchalar ko’rib chiqiladi va aylanma harakat 

dinamikasining  asosiy  qonunlarini  kompyuterda  o’rganish  uchun  animatsion  dastur 

tuziladi. 

Qattiq  jism  aylanma  harakat  dinamikasining  asosiy  kattaliklari-  impuls  momenti  va 

kuch  momenti  tushunchalari  bir-biri  bilan  chambarchas  bog’liqdir.  Kuch  momenti 

nuqtaga nisbatan bo’lsa, impuls momenti o’qqa nisbatandir. Shuning uchun ularni bir-biri 

bilan almashtirish mumkin emas. Har qanday vektorning biror nuqtaga nisbatan momenti 

vektor kattalik bo’lgani uchun, kuch momenti ham vektor kattalikdir. Impuls momenti esa 

vektor kattalik emas. 

Shu  vaqtgacha  aylana  bo’ylab  harakat  tenglamalarini  chiziqli  tezlik  orqali 

ifodalangan edi. Endi shu ifodalarni burchak tezlik   va burchakli tezlanish   



dt

d

  

 



 

 

(1) 



orqali ifodalaymiz. 

1. Impuls momenti. 




“Машинасозлик” илмий хабарномаси 

2019/№ 3(15)  Научнный вестник «Машиностроение» 

26 

 

 









r

m

m

r

P

r

L

 , 


 

       (2) 

chiziqli tezlik  burchak tezlik bilan quyidagicha bog’langan 

r



,  u holda 

 

2



mr

r

r

m

L

z



                  (3) 

z

L

- moddiy nuqta impulsining z o’qqa nisbatan impuls momentidir. 



Moddiy nuqtaning z aylanish o’qiga nisbatan inertsiya momenti uning massasining 

aylanish radiusi kvadrati ko’paytmasiga teng bo’lgan fizik kattalikdir. 

 

2

r



m

L

I

z

z



    ,                          (3) 

Qattiq jismning z aylanish o’qiga nisbatan impuls momenti- 



z

L

 shu o’qqa nisbatan 



inertsiya momenti I

z

- ning burchak tezlikka ko’paytmasiga tengdir. 



z

z

I

L

 

Endi impuls momentining o’zgarishini aniqlaymiz. 



z

z

z

M

dt

I

d

dt

L

d

)

(



    ,                 (4) 



z

z

z

z

M

I

dt

d

I

dt

dL



              (5) 

Shunday  qilib,  qattiq  jismning  z  aylanish  o’qiga  nisbatan  inertsiya  momentini 

burchak  tezlanishga  ko’paytmasi,  tashqi  kuchning  shu  o’qqa  nisbatan  natijaviy  kuch 

momentiga teng bo’ladi. 

Bu  ifoda  qattiq  jism  aylanma  harakat  dinamikasining  asosiy  tenglamasidir,  u 



a

m

F



  tenglamaga  o’xshash  bo’lgani  uchun  ba’zan  uning  qattiq  jism  aylanma 

harakati uchun Nyutonning ikkinchi qonuni deb ataladi. 

 

Agar aylanish o’qiga ega bo’lgan jismga tashqi kuchlar ta’sir qilmasa 



0

z

M

 



0

dt

M

L

d

z

z



 

yoki  


0

)

(



dt

M

I

d

L

d

z

z

z



 



“Машинасозлик” илмий хабарномаси 

2019/№ 3(15)  Научнный вестник «Машиностроение» 

27 

 

 



 

const

I

L

z

z

   ,                    (6) 



Bu ifoda impuls momentining saqlanish qonunidir

Aylanish o’qiga ega bo’lgan qattiq jismga tashqi kuchlar ta’sir etmasa yoki ularning 

aylanish o’qiga nisbatan kuch momenti nolga teng bo’lsa, qattiq jismning aylanish o’qiga 

nisbatan impuls momenti miqdor va yo’nalishi jihatidan o’zgarmay qoladi. 

Yuqorida  ko’rib  o’tilgan  tushunchalarni  kompyuter  yordamida  o’rganish  uchun 

Visual Basic-6.0 da animatsion dastur tuzildi. Ma’lumki, Visual Basic-6.0 Windowsning 

barcha  imkoniyatlarini,  shu  jumladan,  kompyuterning  grafik  va  multi  media 

imkoniyatlaridan  ham  foydalana  oladi.  Dastur  ishga  tushirilganda  ekran  quyidagi 

ko’rinishni oladi: 

 

Dastur to’rt xil obyekt: moddiy nuqta (1), disk (2), shar (3) va sterjen (4) va ularning 



aylanma harakatini namoish qiluvchi oyna, ularning asosiy parametrlari: radiusi, massasi, 

burchak  tezligi,  impuls  momenti  va  kinetik  energiyasining  qiymatlarini  qo’rsatuvchi 

oynachalar, tezlikni o’zgartirishga imkon beruvchi oynacha hamda nazariy ma’lumotlarni 

ko’rishga  imkon  beruvchi  oynadan  tashkil  topgan.  Dasturda  olingan  bilimlarni 

mustahkamlash uchun nazorat savollari va masalalar yechish na’munalari ham keltirilgan. 

Foydalanuvchi  sichqoncha  yordamida  to’rtta  obyektlardan  ixtiyoriy  bittasini  tanlab, 

animatsiyani  namoyish  qilish  oynasiga  o’tkazishi  mumkin.  Masalan,  disk  (2)  tanlanib, 

animatsiuani  namoyish  qilish  oynasiga  o’tkazilsa,  disk  aylana  boshlaydi  va  ekran 

quyidagi ko’rinishni oladi: 



“Машинасозлик” илмий хабарномаси 

2019/№ 3(15)  Научнный вестник «Машиностроение» 

28 

 

  



Ko’rinib  turibdiki,  disk  aylanma  harakatining  barcha  parametrlari  hisoblab  boriladi. 

Bu harakatning barcha parametrlarini o’zgartirish, ya’ni boshqarish mumkin. 

Dasturning  asosiy  afzalliklaridan  yana  biri  shundaki,  foydalanuvchi  uni  qisqa  fursat 

davomida  ixtiyoriy  marta  va  ixtiyoriy  tezlikda  ishlatib  ko’rishi  mustaqil  xulosalar 

chiqarishi mumkin. 

O’ylaymizki,  dastur  yoshlarning  tabiiy  fanlarga  bo’lgan  qiziqishlarini  orttirishda  va 

fizik  tushuncha  vaniyatlarni  chuqurroqanglab  yetishlarida  o’zining  munosib  hissasini 

qo’shadi. 




Download 0,61 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish