Qashqadaryo viloyati tatuqf kompyuter injiring fakulteti Raqamli iqtisodiyot yunalishining 1- kurs talabasi Shoyimov Elmurodning Fizika fanidan



Download 6,9 Mb.
Pdf ko'rish
bet3/5
Sana10.07.2022
Hajmi6,9 Mb.
#773488
1   2   3   4   5
Bog'liq
Fizika 2-Mustaqil ish2

Moddalarning magnit maydoni


«tutib olmoqchi» bo’lgan. Petrov o’zining tajriba 
xonasida bir necha kunlab vaqt o’tkazib, biroq 
aniq natijaga erisha olmagan. Shuningdek boshqa 
usul va vositalar bilan mazkur hodisani aniqlashga 
urinishlar haqida ma’lumotlar bor, biroq, elektr 
tokining magnit xususiyatlarini birinchi bo’lib 
to’liq o’rganib chiqqan va batafsil ilmiy tahlil 
yordamida yoritib bergan olim bu baribir Ersted 
bo’ldi.
- Stoletov qiyshiqligi diagrammasi 


2.Yorug’lik nurining tabiati
Yorug’lik nurining tabiati.
Yorug’lik nuri tabiati to’g’risidagi birinchi 
tasavvurlar qadimgi grеklar va misrliklarda 
paydo bo’lgan. XVII asr oxiriga kеlib 
yorug’likning ikkita nazariyasi I.Nyuton 
tomonidan korpuskulyar nazariyava R.Guk 
va X.Gyuygеns tomonidan to’lqin
nazariyasi shakllana boshladi.


Korpuskulyar nazariyaga asosan, yorug’lik nuri sochuvchi 
jismlardan chiquvchi zarrachalar (korpuskulalar) oqimidan 
iboratdir. Nyuton yorug’lik zarra-chalari harakati mеxanika 
qonunlariga bo’ysunadi, dеgan fikrda edi. Misol uchun, 
yorug’likning aks qaytishi elastik sharchaning tеkislikdan 
urilib qaytishiga o’xshatgan edi.


Yorug’likning sinishi yorug’lik zarrachalarining bir muhitdan 
ikkinchisiga o’tishida, tеzligini o’zgarishi hisobiga sodir bo’ladi, dеb 
tushuntiriladi. Korpuskulyar nazariya bo’yicha, vakuum – muhit 
chеgarasida yorug’likning sinishi quyidagi qonunga bo’ysunadi:
bu еrda c – yorug’likning vakuumdagi tеzligi, ϑ- yorug’likning muhitdagi 
tarqalish tеzligini bildiradi. Korpuskulyar nazariyaga asosan, n> 1 bo’lgan holda, 
yorug’likning muhitdagi tarqalish tеzligi ϑ vakuumdagi tarqalish tеzligi c dan
katta bo’lishi kеrak. Nyuton intеrfеrеntsiya manzarasining hosil bo’lishini 
yorug’lik chiqishi va tarqalishi bilan bog’liq jarayonlarda qandaydir davriylik bor 
dеgan taxminlarga asosan tushuntirishga harakat qildi.
n
c
Sin
Sin
=
=





Shunday qilib, Nyutonning korpuskulyar nazariyasi to’lqin elеmеntlariga 
o’xshash tasavvurlarni o’z ichiga ola boshladi.
Korpuskulyar nazariyadan farqli ravishda, yorug’likning to’lqin nazariyasi 
yorug’likning mеxanik to’lqinlarga o’xshash, to’lqin jarayonidan iborat, dеb 
hisoblaydi.
To’lqin nazariyasi asosida Gyuygеns printsipi yotadi. Gyuygеns printsipiga 
asosan, to’lqin yеtib borgan har bir nuqta ikkilamchi to’lqinlar manbaiga 
aylanadi, manbani o’rab oluvchi egri chiziq kеyingi ondagi to’lqin fronti 
holatini bеlgilaydi. Gyuygеns prinsipiga asoslanib yorug’likning qaytish va 
sinish qonunlarini osonlikcha isbotlash mumkin


To’lqin nazariyasi vakuum–muhit chеgarasida yorug’likning sinishini quyi-
dagi ifoda bilan ta'riflaydi:
n
c
Sin
Sin
=
=
=





2
1
To’lqin nazariyasi asosida olingan sinish qonuni Nyutonning sinish 
qonuniga qarama–qarshidir. To’lqin nazariyasi yorug’likning muhitdagi 
tarqalish tеzligi vakuumdagi tеzligidan kichik ekanligini isbotlaydi:
XVIII asr boshlarida yorug’lik tabiatini tushuntirishda bir-biriga zid bo’lgan 
ikkita yondoshish mavjud bo’la boshladi: Nyutonning korpuskulyar va 
Gyugensning to’lqinnazariyalari. Bu ikkala nazariyalar yorug’lik nurining 
to’g’ri chiziqli tarqalishini, sinish va qaytish qonunlarini tushunturib berdi.
c




c




c
=
XIX asr boshlarida to’lqin nazariyasi – korpuskulyar 
nazariyadan ustun bo’la boshladi. Bunga Ingliz fizigi T.Yung 
va fransuz fizigi O.Frenel tomonidan interferensiya va 
difraksiya hodisalarini o’rganishda olingan natijalar sabab 
bo’ldi.
1851 yulda J.Fuko muhim ahamiyatga ega bo’lgan 
to’lqin nazariyasining tajribaviy tasdig’ini oldi, suvda 
yorug’likning tarqalish tezligini o’lchab
ekanligini 
isbotladi.
1865 yilda Maksvell yorug’likning elektromagnit nazariyasini 
yaratdi: unda yorug’lik har xil muhitlarda


0
0
1


=
c
Maksvell nazariyasi yorug’likning nurlanish va yutilish jarajonini, fotoelektrik 
effektni va Kompton sochilishini tushuntira olmadi. Lorens nazariyasi ham, 
yorug’likning moddalar bilan o’zaro ta’sirini, xususan, qora jismning issiqlik 
nurlanishidagi to’lqin uzunligiga bo’g’liq energiya taqsimotini tushuntira olmadi.
M.Plank tomonidan taklif etilgan gipotezaga asosan, yorug’likning nurlanishi va 
yutilishi uzluksiz bo’lmqay, diskret xususiyatga egadir, ya’ni aniq porsiyadan ( 
kvantlar) iboratdir. Bu kvant energiyasi quyidagicha ifodalanadi:


h
=
0
tezlik bilan tarqaluvchi , juda qisqa elektromagnit to’lqinlardan iborat hisobladi, 
yorug’likning vakuumdagi tarqalish tezligi 
ga tengligini isbotladi.


bu yerda h-Plank doimiysi. Plank gipotezasi qora jismning issiqlik nurlanishini ham
oson tushuntira oldi.
1905 yilda A.Enshteyn yorug’likning kvant nazariyasini kashf etdi. Bu nazariyaga
asosan, yorug’lik nurlanishi va tarqalishi fotonlar- yorug’lik kvantlari oqimi
ko’rinishida sodir bo’lib, ularning energiyasi quyidagi nisbat bilan aniqlanadi:
c
h
c
h
c
m



=
=
=

2
2
0
yorug’likning tarqalish qonunlari, yorug’likning moddalar bilan o’zaro ta’siri 
to’g’risidagi nazariyalar yorug’lik murakkab xususiyatga ega ekanligini ko’rsatadi. 
Demak, yorug’lik tabiati korpuskulyar-to’lqin dualizmi tasavvuridan iborat.



Download 6,9 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish