Qarshi muhandislik iqtisodiyot

19.2-rasm. Differensial- 
transformatorli o‘zgartkich sxemasi. 

---

98 
mumkin: o‘zgarmas tokning unifikatsiyalangan signalidan ishlaydigan 
(milliampermetrlar) va o‘zgarmas kuchlanish signalidan ishlaydigan asboblar 
(voltmetrlar, potensiometrlar, markaziy nazorat va boshqarishning elektr 
mashinalari). 
SILJISH KOMPENSATSIYALI O‘ZGARTKICHLAR 
Siljishni kompensatsiyalash sxemasi bo‘yicha quriladigan elektr analog 
o‘zgartkichlaridan noelektr kattaliklarni elektr chiqish signaliga o‘zgartirish va 
ko‘rsatishlarni masofaga uzatish uchun differensial-transformatorli, ferrodinamik, 
magnitomodulyatsion va selsinli o‘zgartkichlar eng ko‘p tarqalgan. 
Differensial-transformatorli o‘zgartkichlardagi birlamchi asbob o‘zagining 
siljishi ikkilamchi asbob o‘zagining siljishi bilan muvozanatlashadi. Differensial - 
transformatorli o‘zgatkichlar sarf, bosim, sath va boshqa parametrlarni o‘lchashda 
ishlatiladi, bunda bu parametrlarning qiymati birlamchi asbob g‘altagi o‘zagini 
siljishiga o‘zgartiriladi. 
Differensial-transformatorli asbob sxemasi (19.2-rasm) ikkita bir xil 
g‘altakdan iborat. Ulardai biri birlamchi asbob 1, ikkinchisi esa ikkilamchi asbob 2 
ga joylashtirilgan. G‘altaklarning birlamchi chulg‘amlari ketma-ket ulanib, elek-
tron kuchaytirgich kuch transformatorining chulg‘amidagi o‘zgaruvchan tok 
kuchlanishidan ta’minlanadi. Ikkilamchi chulg‘amlar bir-biriga yo‘nalgan holda 
ulanib, chiqishlari elektron kuchaytirgichga qaratilgan. G‘altaklar ichida temir 
o‘zaklar (magnit o‘tkazgichlar) mavjud. Agar ikkala g‘altak o‘zaklari o‘rtacha 
holatda bo‘lsa, g‘altakdagi 
е
1
va
е
2
EYKlar teng bo‘ladi, ya’ni
∆Е
1
,
= 
е
1
—
е
2
= 0
va
∆Е
2
=
е
3
— 
е
4
= 0, demak
∆Е =∆
Е
1
— 
∆
Е
2
kuchaytirgich kirishidagi farq ham 
nolga teng bo‘ladi. 
Uzaklar holati o‘zgarganda g‘altaklarda kattaligi va fazasi birlamchi asbob 
g‘altagidagi o‘zak siljishining kuchlanishiga bog‘liq bo‘lgan nobalans kuchlanish 
vujudga keladi. Nobalans kuchlanish elektron kuchaytirgich orqali reversiv 
dvigatelni boshqarish uchun kerak bo‘lgan miqdorgacha kuchayadi. Reversiv 
dvigatel profillangan disk yordamida ikkilamchi asbob g‘altagi o‘zagini, birlamchi 
asbob g‘altagi o‘zagi bilan muvofiqlashtirilgan holatga siljitadi, natijada ikkala 
g‘altakdagi EYK lar tenglashadi, binobarin, muvozanat holati tiklanadi. Ikkilamchi 
chulg‘amlarning EYKi yana nolga teng bo‘ladi va reversiv dvigatel to‘xtaydi. 
Reversiv dvigatel ikkilamchi asbobning strelkasi va pero bilan bog‘langan. 
Birlamchi asbobning o‘zagi 5 mm ga siljiganda induksnyalangan EYKning 
bog‘lanishi chiziqli bo‘lib qoladi. Differensial-transformatorli sistemalarning 
ikkilamchi asboblari avtomat potensiometrlar asosida qurilgan. 
DAS sistemasida teleuzatishning differensial transformatorli sistemasi uchun 
ikkilamchi asboblarga KSD va KSU kiradi. Asboblarning quyidagi turlari 
chiqariladi: juda kichik gabaritli ko‘rsatuvchi KPD1, VMD va ko‘rsatuvchi va 
o‘ziyozar KSD1, kichik gabaritli ko‘rsatuvchi aylanadigan silindrik diferblatli 
KVD1 va ko‘rsatuvchi va o‘ziyozar KSD2, disksimon diagrammali KSDZ. 
Hamma asboblar klassi 1. Ikkilamchi asboblar yo qo‘shimcha chiqish 
o‘zgartkichlari yoki boshqariluvchi qo‘rilma bilan ta’minlanishi mumkin. Sarf 

---

99 
o‘lchagich asboblarda, ko‘pincha, ichiga qurilgan integrallovchi qurilmalardan 
foydalaniladi. 
Ferrodinamik o‘zgartkichlarda burchak 
siljishlar o‘zgaruvchan tok EKJning proporsional 
qiymatiga o‘zgartiriladi. Ular bosim, sarf, sath va 
boshqa kattaliklarni o‘lchashda ishlatiladi. Bunda 
bu 
kattaliklarning 
qiymati 
ferrodinamik 
o‘zgartkich ramkasining burilish burchagiga 
o‘zgartirilishi mumkin. Uzgartkich (19.3-rasm) 
uning magnit sistemasini hosil qiluvchi magnit 
o‘tkazgich 1, boshmoq 2, o‘zak 3 va harakatchan 
plunjer 7 hamda plunjer 7 ning siljishi vaqtida 
o‘zgaradigan ikkita halqasimon 4 va rostlanuvchi 
6 havo oraliqlaridan iborat. G‘altak 9 da sanoat 
chastotali o‘zgaruvchan tokdan ta’minlanuvchi 
uyg‘otish chulg‘ami joylashgan. Bu galtak hosil 
qilgan magnit oqimi uyg‘otish chulg‘amiga 
o‘ralgan siljish chulg‘ami va o‘zgartgichnnng 
aylanuvchi ramkachasi 5 da EYK induksiyalaydi. 
Ramkacha, siljish va uyg‘otish chulg‘amlarining 
uchlari klemmali panel 8 ga chiqarnlgan.