Qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti

2.10-Rasm. Chuchutgich ichkarisida bug’ va havo aralashmasining 
xarakatlanish sxemasi 
   Aralashma chuchutgich oynasiga urilganda uning tarkibidagi suv bug’lari 
kondensatsiyalanadi  va  hosil  bo’layotgan  suv  tomchilari  chuchitgichning  ichki 
tomonidan  oynali  sirtning  pastki  chetiga  o’rnatilgan  tarnov  4ga  oqib  tushadi, 
undan  chuchitgich  tashqarisidagi  maxsus  idishga  oqib  chiqadi  va  yig’iladi. 
Odatda qozonga qo’yilgan sho’r suvning chuqurligi 10-12 mm atrofida bo’ladi. 
Shunday  qilib,  sho’r  suv  va  qozon  quyosh  energiyasini  yutishidan  olgan 
issiqligi  sho’r  suvni  bug’lantirishga  va  turli  sabablar  bo’yicha  ro’y  beradigan 
issiqlik yo’qotishlarni kompensatsiyalashga sarf bo’ladi. 
Chuchutgichning issiqlikni sarflashi quyidagi turlarda bo’linadi: 
1)  sho’r  suvning  va  qozonning  issiqlik  o’tkazuvchanlik  orqali  yo’qotgan 
issiqlik miqdori 
1
Q
; 
2) nurlanish yo’li bilan sho’r suvning yo’qotgan issiqlik miqdori 
2
Q
; 
3)  bug’  va  havo  aralashmasi  oyna  yonidan  o’tayotganda  sovishida  ajralgan 
issiqlik miqdori 
3
Q
. 
Energiyaning saqlanish qonuniga ko’ra, bunda suv va qozonning quyosh 
radiatsiyasidan olgan issiqlik miqdori Q
ol
 quyidagiga teng bo’ladi:  
                                       
3
2
1
Q
Q
Q
Q
ol



.                                          (2.7) 
Quyosh suv  chuchutgichining  f.i.k.  chuchutgich sirtiga  tushuvchi quyosh 
radiatsiyasidan  suvning  bug’lanishida  olingan  issiqlik  miqdorining  tushuvchi 
yig’indi quyosh radiatsiyasi kattaligiga nisbati bilan o’lchanadi: 
.
.
tush
ol
Q
Q


 
Hisoblashlar 

 -uchun quyidagi natijaviy formulani beradi: 
)
(
)
(
min
.
.
.
.
.
.
.
t
t
с
m
Q
t
c
m
s
sh
s
sh
s
sh
s
sh
s
sh









,               (2.8) 
bunda: m kondensatsiyalangan bug’ miqdori, 

  =  615  kkal/kg  –  1  kg  suvni  qaynatish  va  bug’ga  aylantirish  uchun  zarur 

---

 
51 
bo’lgan issiqlik miqdori, 
c
sh.s.
 –sho’r suvning solishtirma issiqlik sig’imi, 
t 
sh.s.
 –sho’r suvning temperaturasi, 
Q – yig’indi radiatsiya intensivligi,  
m
sh.s. 
– sho’r suv massasi, 
t
min
 – havoning minimal temperaturasi. 
Parnik  tipidagi  chuchutgichlarning  f.i.k.  60-70  %  dan  oshmayda.  Parnik 
tipidagi  chuchutgichlarning  har  1  m
2
  sirtidan  kun  davomida  4-5  l  distirlangan 
suv olish mumkin. 
Qarshi DU da ko’rilgan yuzi 0,675 m
2
 bo’lgan chuchutgichda olinadigan 
chuchuk suvni 1 m
2
 sirtga nisbatan hisoblaganda iyun oyining birinchi yarimda 
o’rta  hisobda  4.5  l/kun  bo’lishi  aniqlangan.  Yuqoridagi  tekshirishlar  olib 
borilayotgan  vaqtda  quyosh  radiatsiyasining  intensivligi  6000
kun
m
kkal

2
    dan 
8050 
kun
m
kkal

2
 gacha bo’lgan. 
Shuningdek,  quyosh  chuchitgichlarini  sinash  bo’yicha  Buxoroda 
utkazilgan  tajribalar  ham  chuchutgichdan  sutkasiga  3,5  –4,5  l/m
2
  distillangan 
suv olish mumkinligini ko’rsatadi. 
Yoz  va  kuz  fasllarida  ho’l  mevalar  (olma,  o’rik,  uzumlar)  ni  sifatli  qilib 
quritib olinadi. 
Meva va sabzavot maxsulotlarini quyidagi usullarda quritish mumkin: 
1.  Maxsulotlarni  bevosita  ochiq  maydonlarda  yig’indi  quyosh  radiatsiyasi 
ta’sirida quritish. 
2. Maxsulotlarni sun’iy ravishda quritadigan maxsus qurilmalarda quritish. 
3. Maxsulotlarni maxsus quyosh qurilmalarida quritish. 
Tekshirishlar  meva  maxsulotlarini  maxsus  quyosh  qurilmalarida  quritish 
bir muncha afzalliklarga ega ekanligini ko’rsatadi. Bu afzalliklar quyidagilardan 
iborat: 
1. Quyosh kurilmasida quritish uchun kamroq vaqt sarf bo’ladi. Fikrimizning 
dalili 
sifatida 
quyidagi 
jadvalni 
ko’raylik 
(2.1-jadval). 
2.1-jadvalda 

---

 
52 
Samarqandda  qurilgan  quyosh  quritgichida  va  ochiq  maydonda  mevalarni 
quritish uchun sarflangan vaqtlar ko’rsatilgan.