Qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti

2.9-rasm. Parnik tipidagi chuchitgichning tuzilish sxemasi. 
 
  Quyosh  chuchutgichlarining  eng  sodda  turi  «issiq  yashik»  tipidagi  bir 
nishabli parnik ko‘rinishidagi chuchitgich (2.9-rasm). 
«Issiq yashik»ning ichki tomoni qoraytirilgan maxsus yassi idish  – qozonga 

---

 
48 
sho‘r suv 1 voronka 5 orqali qo’yiladi. Bir nishabli chuchitgichda shishali sirt 3 
ni janubga qaratib, butun  mavsum davomida quyosh radiatsiyasining maksimal 
tushuvini hisobga olgan holda gorizontga ma’lum burchak ostida qo‘yish kerak. 
O‘rta  Osiyo  territoriyasi  uchun  gorizontga  nisbatan  burchak  25-30
0
  ni  tashkil 
qiladi.  
Demak,  sho’r  suv  va  qozonning  temperaturasi  suv  sirtidagi  havoning  va 
chuchitgich  oynasi  sirtining  temperaturasiga  qaraganda  yuqori  bo’ladi.  Issiqlik 
o’tkazuvchanligi  sababli  sho’r  suvning  ustki  qatlamlari  va  unga  yaqin  bo’lgan 
havo  qatlamlari  isiy  boshlaydi.  Sho’r  suvning  temperaturasi  oshgan  sari, 
bug’lanishi  kuchayadi.  Sho’r  suv  ustidagi  suv  bug’i  va  havo  aralashmasi  2  da 
oyna  sirtiga  yaqin  qatlamlarining  temperaturasi  ularning  suv  sathiga  yaqin 
qatlamlarining temperaturasidan past bo’ladi. Shuning uchun suv bug’i va havo 
aralashmasining  sho’r  suv  sirtiga  yaqin  qatlami  yuqori  tomonga  harakatlansa, 
yuqoridagi  qismi  esa  aksincha,  pastga  siljiy  boshlaydi.  Natijada  chuchutgich 
ichida aralashma: 
1. Quyosh parnik va issiqxonalarini tuzilishi va ishlash prinsipini biladi. 
2.  Issiqxonalarni  issiqlik  rejimlarini  nazariy  hisoblash  yo‘llarini  tushintirib 
beradi. 
3.  Issiqxona  tuprog‘ida  akkumlyatorida  jamlanadigan  energiyani  hisoblash 
yo‘lini biladi. 
4. Quyosh parnik va issiqxonalarini x/x da ishlatilishi to‘g‘risida ma’lumotga 
ega. 
Aholini  yil  davomida  yangi  sabzavot  mahsulotlari  bilan  ta’minlash  katta 
ahamiyatga  ega    ekanligi  hammaga  ma’lum.  Ayniqsa  qish  va  erta  bahorda 
aholini bodiring, pomidor bilan ta’minlash zarur. 
Xuddi shu maqsadlarda issiqxona–parniklardan foydalaniladi. Shuning uchun 
jamoa  xo‘jaliklari,  fermer  xo‘jaliklari  va  axolining  shaxsiy  tomorqalarida 
issiqxona–parniklarga  katta  ahamiyat  berilmoqda.  Isitiladigan  issiqxonalar 
ichidagi havo temperaturasini o‘simlikning o‘sishi va rivojlanishiga qulay holda 
saqlash  uchun  ko‘plab  turli  xil  yoqilg‘i  (ko‘mir,  neft,  tabiiy  gaz)  yoki  elektr 

---

 
49 
energiyasini sarflash va isitish sistemalarini ishlab chiqish zarur.  
Issiqxonani  isitishga  sarf  bo‘ladigan  yoqilg‘ini  tejash  maqsadida  quyosh 
radiatsiyasidan maksimal foydalanishga intilish kerak. Tekshirishlar O‘rta Osiyo 
respublikalarida  xususan  O‘zbekistonning  janubiy  hududlarida  issiqxonalarni 
faqat quyosh radiatsiyasi bilan isitish mumkin ekanligini ko‘rsatmoqda.  
Quyosh  radiatsiyasi  hisobiga  isitiladigan  issiqxona  va  parniklarni  quyosh 
issiqxonalari va parniklari deb yuritiladi. Bir qavat oyna bilan qoplansa, quyosh 
issiqxonalari  ikki  qavat  oyna  bilan  qoplanadi.  Quyosh  issiqxonalari  ko‘pincha 
bir nishabli bo‘lib, ularning nishab tomoni janubga qaratilgan bo‘ladi.  
Issiqxona  ichidagi  yer  yoritilganligini  oshirish  uchun  mo‘ljallangan 
qo‘shimcha  oynali  sirtni  gorizontga  20º  burchak  ostida  o‘rnatilgan.  Shimol 
tomondagi  qisqa  nishabda  issiqlik  izolyatsiyasini  amalga  oshirish  uchun  usti 
shifer bilan yopilgan. Issiqxona orqasida tuproq akkumulyator bor. 
Bu  issiqxonada  pomidor  va  rediska  yetishtirish  bo‘yicha  o‘tkazilgan 
tajribalar  ko‘rsatadiki,  issiqxona  tashqarisidagi  havo  temperaturasi  ertalabga 
yaqin juda pasayganida ham (-20
0
C) issiqxona ichidagi havoning temperaturasi 
0
0
C  dan  pasaymaydi.  Issiqxona  ichidagi  havo  temperaturasining  bunday 
pasayishi uzoq davom etmagani tufayli o‘simlikni sovuq urmagan. O‘tkazilgan 
tajribalar  mavsum  (yanvar  –iyun)  davomida  issiqxona  ichida  1  m
2
  foydali 
maydondagi  issiqxona  isitilayotgan  vaqtda  ham  issiqxona  ichidagi  havo 
temperaturasi 
tashqaridagi 
havo 
temperaturasiga 
qaraganda 
yuqori 
sirkulyatsiyasi ro’y beradi. 2.10-Rasm.  
      
 
 
 
 
 
 
 
 
  
 
 
       
 
 
 
 

---

 
50