Qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti neft va gaz fakulteti «neft va gaz olishning texnologiyasi va texnikasi»

Nazorat savollari. 
1. Quduqda energiya balansi qanday tuziladi? 
2. 1tonna suyqlikning potensiyal energiyasi qanday ifodalanadi? 
3. Suyuqlikning jami potensiyal energiyasi nechaga teng? 
4. Quduqdan suyuqlik gidrostatik bosim ta‘sirida harakatlanishin  
     izohlab bering? 
Adabiyotlar: 
Asosiy adabiyotlar: 1, 2, 4,6,7 
Qo‘shimcha adabiyotlar:1,6,9,12  
 
MA’RUZA №17 
Neft qudug’ini favvora usulida ishlatish 
Ma’ruza rejasi 
17.1 Favvoralanish shartlari. 
17.2.Favora qudug’i usti jixozlari. 
17.3.Favora qudug’i jixozlarini o’rnatish. 
Tayanch iboralar: 
Solishtirma sarf, eruvchanlmk koeffisienti, ko‘taruvchi quvir, tizma boshchasi, 
favvora armaturasi, quvur boshchasi, uchlik, to‘rtyoq. 
 
17.1.Favvoralanish shartlari 
Favvoralanayotgan  quduqda  1tn  neftni  er  yuziga  ko‘tarish  uchun  quyidagi 
energiya miqdori sarflanadi:  


 
j
À
Ð
P
G
Ð
Ð
P
W
u
tub
q
u
tub
q
1
.
0
0
.
3
1
ln
10








           (17.1) 
bu yerda: P
0
 = 9,81 * 10
4
 N/m
2
  

---

Agar gidrostatik bosim juda kam bo‘lib, qatlamdan gaz quduq tubiga kelmasa 
unda suyuqlikni ko‘tarish uchun er yuzasidan gaz haydashimiz kerak bo‘ladi.  
Bunday  holatda  har-bir  tonna  neftni  ko‘tarish  uchun  quyidagi  energiyani 
sarflash kerak bo‘ladi: 


 
j
Ð
P
R
Ð
P
W
u
tub
q
u
tub
q
.
0
.
3
2
ln
81
,
9
10







           (17.2) 
bu yerda: R
0
 – haydalayotgan gazning solishtirma sarfi. 
Quduq favvoralanishi uchun quyidagi shart bajarilishi kerak: 
W
1
 ≥W
2 
W
1
  va  W
2
  ning  qiymatlarini  o‘rniga  qo‘yib,  ayrim  qisqartirishlarni  amalga 
oshirib quyidagini olamiz: 
 





1
.
0
4
ln
10
81
,
9
À
Ð
P
G
u
tub
q
u
tub
q
Ð
P
R
.
0
3
ln
10
81
,
9



   (17.3) 
bu yerda  A
1
 – bosim  P
q.tub
 dan  P
u
 gacha tushganda suyuqlikdan ajralgan va 
kengaygan gazning 1 tn suyuqlikni ko‘tarish uchun ketgan gaz energiyasi birligi. Gaz 
suyuqlik aralashmasini favora ko‘targichida ko‘targanda bosim   P
q.tub
 bosimidan  P
u
 
bosimigacha  tushadi.  Bosimning  o‘rtacha  qiymati  0,5(P
q.tub
+R
u
)  ga  teng  bo‘ladi. 
Shuning uchun faqat gazning yarimi suyuqlikni ko‘tarishda qatnashadi deb olishimiz 
mumkin. Gaz faktori quyidagiga teng:  


u
tub
q
I
Ð
Ð
à
G
G



.
3
0
0
10

                            (17.4) 
u holda (17.2) tenglamani quyidagicha yozishimiz mumkin: 
u
tub
q
u
tub
q
u
tub
q
u
tubi
q
tub
q
I
Ð
P
R
Ð
Ð
Ð
Ð
à
Ð
P
Ð
à
G
.
0
.
.
3
.
.
3
0
ln
ln
2
10
ln
)
10
(
















 
bu yerda  a- eruvchanlik koyeffitsiyenti  
Ko‘targich  optimal  rejimda  ishlagandagina  bir  tonna  suyuqlikni  ko‘tarish 
uchun eng kam energiya sarflanadi va bu holda gaz sarfi ancha kam bo‘ladi.  
Quduq  tubidagi  bosim  to‘yinish  bosimidan  yuqori  bo‘lsada  gaz  neft 
arlashmasi  quvur  uzunligi  bo‘yicha  harakatlanmasdan,  ma‘lum  oraliqda 
harakatlanadi. 
g
Ð
Ð
H
L
y
to
tub
q





'
.
1
                                   (17.6)   
Oxirgi favvoralanish davrida  ko‘targich optimal debit rejimida ishlayotganda 
favora quvuri diametri A.P. Krыlov formulasi orqali quyidagicha topiladi: 




3
8
,
1
u
bosh
îpt
u
bosh
Ð
P
g
L
L
Q
Ð
P
g
L
d













          (17.7) 
bu  yerda d-favvora quvuri diametri, mm;  L-  favvora  quvuri uzunligi, m;  ρ –
neft  zichligi,  t/m
3
;  g-ogirlik  kuchi  tezlanishi,  m/s
2
;  P
bosh 
-  favvoralanishning  oxirgi 
davrida  favvora  quvuri  tizmasi  bashmagidagi  bosim,      N/m
2
;    Q
opt
  –  optimal  debit, 
m
3
/sutka. 

---

Agar hisob – kitoblar natijasida olingan diametr standart diametrlarga to‘g‘ri 
kelmasa, u holda yaqin standart diametr tanlanadi yoki pogonali quvur tizmalaridan, 
ikki-xil  o‘lchamli  qo‘llaniladi.  Bu  holda  quvurlar  tizmasi  uzunligi  quyidagicha 
aniqlanadi: 
1
2
1
d
d
d
d
L
l




                                     (17.8) 
bu yerda: l – tizmaning yuqori qismining uzunligi, ya‘ni kata diametrli quvur 
uzunligi m da ; L - tizmaning  umumiy uzunligi, m ; d – hisob-kitob bo‘yicha olingan 
diametr, m ; d
1
 – quvurning yaqin kichik standart diametri (pastki pogonaning), m; d
2
 
– quvurning yaqin kata standart diametri (yuqori pog‘ona uchun), m ;   d
2
> d >d
1 
 Hisob-kitob  natijasida  olingan  favora  quvuri  diametri  (favoralanishning 
oxirgi  davri  uchun)  quduqning  boshlang‘ich  debitini  olishga  ham  imkon  yaratadi. 
Shuning uchun tanlangan quvurning maksimal o‘tkazish qobiliyatini aniqlaymiz  


5
,
1
5
,
1
5
,
1
3
max
8
,
1
L
Ð
Ð
a
Q
u
bosh





                            (17.9) 
Favvoralanishning  boshlang‘ich  davrida  ko‘taruvchi  quvur  o‘tkazish 
qobiliyati kata bo‘lsa, u holda boshlang‘ich davri uchun ko‘taruvchi quvur diametri 
quyidagicha aniqlanadi: 
8
,
1
5
,
0
max





Q
Ð
P
L
d
u
bosh
                             (17.10) 
Hisob-kitoblar  natijasida  olingan  diametr  favvoralanishning  boshlang‘ich 
davridan  oxirgi  davrigacha  yuqori  FIK  bilan  ishlamaydi.  Favvoralanish  davri  ham 
qisqaradi. Shuning uchun bosqichma-bosqich kichik diametr (50, 38 va 25 mm) larga   
o‘tib  boriladi.Bu  erda  ishqalanishda  yo‘qatilish  keltirilmagan,  lekin  ular  yuqorida 
ko‘rsatib o‘tilganidek quduqdagi suyuqlik ustuni bosimidan juda kichkina. P
q.tub
 > P
tuy
 
da gaz faktori o‘zgarmas qoladi. U bir tonna neft tarkibida erigan gaz miqdoriga teng. 
Konlarni ishlatish jarayonida quduq tubi bosimini pasaytirishga to‘g‘ri keladi. (17.7) 
tenglamadan  ko‘rinib  turibdiki  P
q.tub
  ni  kamaytirsak  L
1
  oshadi.  Bundan  ma‘lumki  
P
q.tub
 = P
tuy
 bo‘lganda L
1
 o‘zining eng baland ko‘rsatkichiga erishadi va unda L
1
 N ga 
teng bo‘ladi. 
Favvoralanishnig eng kichik bosimini quyidagi standartdan aniqlanadi: (17.3) 
Tengsizlikning  chap  qismi  effektiv  ta‘sir  qiluvchi  gaz  faktori  G
ef
.  Bu  tengsizlikning 
o‘ng tomonini R
o
 ni R
opt
 ga almashtirish natijasida quyidagicha yozish mumkin:  
2
1
5
,
0
0
5
lg
10
2
,
1
P
P
h
d
L
h
R
opt









         


u
y
to
ef
Ð
P
h
d
h
L
L
G
'
5
,
0
2
lg
10
2
,
1







 (17.8) 
bu  yerda:  L  –  quduq  ustidan  quduq  tubidagi  tuyinish  bosimiga  P
to‘y
  teng 
bo‘lgan oraliqdagi masofa . 
Birinchi  yaqinlashishda  ko‘taruvchi  quvurlar  diametrini  quyidagicha 
olishimiz mumkin: 
                                                                
 
 

---

                                                          17.2-jadval 
Debit, t/sutka 
Quvur diametri, mm 
10 dan 20 gacha  
20 dan 50 gacha  
50 dan 100 gacha  
100 dan 200 gach 
200 dan yuqori  
38 
50 
63 
75 
           102 
 (17.10) tenglamadan L ni aniqlaymiz  
u
y
to
ef
Ð
P
h
d
G
h
h
L
'
2
5
,
0
2
lg
10
2
,
1
2
2














          (17.9) 
 
Favvoralanishi  mumkin  bo‘lgan  eng  kichik  quduq  tubi  bosimi  (17.6) 
tenglmasidan aniqlanadi. 


y
to
tub
q
P
g
L
Í
P
'
.






                       (17.10) 
 Favora quvurlari diametrini aniklash uchun quyidagi formulalar orqali 
aniklash mumkin   
a) A. P. Krilov formulasi  


3
2
,
1
.
5
,
0
5
,
1
073
,
0
u
tubi
q
suyuq
Ð
Ð
Í
Q
d






                (17.11) 
yoki soddaroq ko‘rinishda 
3
.
2500
,
suyuq
tubi
q
suyuq
Q
P
Í
d






          (17.12) 
b) G.N.Gaziev formulasi 




u
tubi
q
u
tubi
q
tub
q
Ð
P
Ð
Ð
P
H
Q
d
.
.
.
lg
10
065
,
0






           (17.13) 
 
yoki soddaroq ko‘rinishda 




u
tub
q
u
tubi
q
tubi
q
Ð
P
Ð
Ð
P
H
Q
d
.
.
.
lg
273
10






             (17.14) 
v) V.S. Melikov formulasi 
5
,
2
.
078
,
0
tub
q
Ð
H
Q
d



                             (17.15) 
yoki soddaroq ko‘rinishda 











tubi
q
P
H
Q
d
.
586
                                   (17.15) 
bu  yerda;  d  –  favora  quvuri  ichki  diametri,    dyum  da;  Q  –  suyuqlik  debiti, 
tn/sut  da; N – quduq tubi chuqurligi, m da; P
q.tub
 – quduq tubi bosimi , kg/sm
2
  da; P
u
 
– quduq usti bosimi , kg/sm
2
  da; Γ
suyuk
  - suyuqlikning nisbiy zichligi 
    U  yoki  bu  diametrli  favora  quvurini  quduqqa  tushirilishidan  oldin,  shu 
tanlangan  diametrli  quvurni  quduqqa  tushirilishi  mumkinligini  tekshirish  shart. 
Chunki quduqni ishlatish davrida qum tiqinlar hosil bo‘lishi favora quvurini qisilishi 
ro‘y  berishi  mumkin,  bunda  quduqda  qisilish  bo‘ladigan  joyda  ma‘lum  diametrdan 
katta bo‘lmasligi  kerak bo‘ladi:  

---

Quduq diametri      102mm    bo‘lsa                      50 mm  
Quduq diametri      125 mm   bo‘lsa                      63 mm 
Quduq diametri      150 mm bo‘lsa                        75 mm  
Quduq diametri      175 va 200 mm bo‘lsa            102 mm     
Favora quduqlarida qo‘llaniladigan nasos kompressor quvurlari S, D,E,K,L va 
M  mustahkamlik  guruhidagi  po‘latlardan  tayyorlanadi.    Quvurlar  uchlari  tekis  va 
bo‘rtib chiqqan holda tayyorlanadi.  
Nasos  kompressor  quvuri  birikishiga  qarab;  echilib  tarqatilmaydigan  va 
echilib  tarqatiladigan  turlariga  bo‘linadi.  Echilib  tarqatiladigan  quvurlar  birikishiga 
ko‘ra  muftali  va  muftasiz  turlariga  bo‘linib,muftali  quvurlarning  o‘zi  uchlari 
payvandlangan, uchlari tekist va  tashkariga bo‘rtib chiqqanturlari mavjud. Muftasiz 
nasos kompressor quvurlari ichkariga bo‘rtib chiqqan va tashqariga bo‘rtib chiqqan 
turlariga bo‘linadi. 
Nasos  kompressor  quvurlari  yasalgan  materiallariga  ko‘ra  metal  va  nometal 
NKQga  bo‘linadi.  Metal  NKQ  lar  oson  eriydigan  va  po‘latlardan  tayyorlangan  
NKQga  bo‘linadi.Ular  ham  o‘z  navbvtida  qoplamali  va  qoplamasiz  turlariga  
bo‘linadi.  Qoplamalar  emal  va  epoksidlar  yordamida  hosil  qilinadi.  Nometal nasos 
kompressor  quvuri  oyna  tolasidan,  polimerlardan  va  aralash  materiallardan 
tayyorlangan bo‘ladi. 
Bir-xil  o‘lchamli  NKQ  ning  chegaralangan  tushirilish  chuqurligi        17.3-
jadvalda keltirilgan                                                             
                                                                                         17.3-jadvalda  
Nominal 
diametri, 
mm 
Mustahkamlik guruhi 
Tushirilish chuqurligi, m 
Bo‘rtibchiqqan 
Teks 
38 
 
50 
 
63 
 
75 
 
102 
D 
E 
D 
            E 
            D 
E 
D 
E 
D 
E 
1750 
2550 
2050 
2850 
2050 
3100 
2150 
3100 
1950 
2850 
3150 
4550 
3150 
4500 
3000 
4500 
3100 
4500 
3150 
4500