Qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti neft va gaz fakulteti «neft va gaz olishning texnologiyasi va texnikasi»

15.2. Quduq  debitini  aniqlash 
 
Qatlamda suyuqlik va gaz quduqdan uncha  uzoq bo‘lmagan masofada kichik 
tezlikda harakatlanadi, shuning uchun chiziqli qonunga bo‘ysunadi. Suyuqlik uchun 
sizishning chiziq qonunida quduq debiti qatlam va quduq tubi bosimlar farqiga to‘g‘ri 
proporsional. 
Suyuqlikning  bosim  ostida  tekis  radial  barqarorlashgan  harakatlanish 
sharoitida  quduq  debitini  suyuqlik  sizishining    chiziq    qonuni    orqali    quyidagicha 
aniqlanadi. 
Sizishning  chiziq  qonuni  yoki  Darsi  qonuni  differensial  ko‘rinishda 
quyidagicha yoziladi. 
                           V=k/µ*dp/dr                               (15.1) 
bu      yerda:    V-sizish  tezligi;  k-o‘tkazuvchanligi;  µ-qovushqoqligi;                 
dp-  bosimning o‘zgarishi; dr- quduqdagi masofaning o‘zgarishi. 
Sizish tezligini quyidagicha aniqlash mumkin: 
                    
F
Q
v

                                                (15.2) 
bu yerda: Q- quduq debiti; F-sizish maydoni ( yuzasi)  
Oxirgi ikki formuladan quyidagini olamiz: 
                                 
dr
dp
k
F
Q



                                  (15.3) 
sizish maydoni silndrning yon yuzasiga teng. 
                      
k
r
F





2
                                    (15.4) 
unda          

---

                     
dr
dp
k
k
r
Q







2
                              (15.5) 
o‘zgaruvchilarni ajratamiz:  
dp
Q
kh
r
dr





2
 
2. O‘zgaruvchi r uchun r
k
 dan R
k
 gacha  va  uzgaruvchi P uchun P
q.tub 
dan P
qat
 
gacha chegarani tanlab yuqoridagi tenglamani integrallaymiz: 




k
c
êq a t
tu b
q
R
r
p
P
dP
Q
kh
r
dr
.
2


                                 (15.6) 
 Bundan Dyupyui formulasini topamiz: 


c
k
tub
q
qat
r
R
P
P
kh
Q
ln
2
.





                           (15.7) 
bu yerda r
c
-Gidrodinamik mukammal quduq radiyusi. 
Quduq  tubiga  gazli  neft  oqib  kelayotgan  sharoitda  quduq  debitini  aniqlashni 
ko‘rib chiqamiz.  Bunday holda g‘ovak muhitdagi bosim to‘yinish bosimidan tusha 
boshlaganidan    neft  tarkibidan  gaz  ajrala  boshlaydi.  Bunday  sizish  rejimini,  erigan 
gaz rejimi deb atash qabul qilingan. 
         Akademik    S.  A.  Xristianovich  tarkibda  gaz  bo‘lgan  suyuqlikning 
muayyan  sizishi  uchun  debitni  topish  formulasini,  siqilmaydigan  suyuqlikning 
muayyan  sizishi  uchun  topilgan  debit  formulasi  kabi  bo‘lib,  faqatgina    P    bosim 
o‘rniga N ni qo‘yishni isbotlab bergan. N - Xristianovich funksiyasi deb ataladi. 
Gazli neft‘ning muayyan sizishi uchun debitni topish formulasi ko‘yidagicha 
yoziladi: 


c
k
tub
q
qat
r
R
H
H
kh
Q
ln
2
.





                    (15.8) 
bu yerda: Q - neft debiti m
3
/sek. da; k - absolyut o‘tkazuvchanligi m
2
 da; h - 
qatlam qalinligi m da;  
H
qat
va  H
q.tub
–P
qat 
va  P
q.tub
bosimlari  orqali  aniqlangan  bosim  funksiyasi    n/m
2
 
da. 
Bu funksiya quyidagicha aniqlanadi.

 ni topamiz. 
 
1
Г
н
Г





                                       (15.9) 
bu yerda: μ
g
,μ
n
-Qatlam sharoitida neft va gazlarning qovushqoqligi n/m
2
  da; 
G-gaz faktori m
3
/ m
3
 da; 
Q
Q
Г
г

; 
(bu  yerda    Q
g
  atmosfera  sharoitida  keltirilgan  gaz  debiti;  Q-  atmosfera 
sharoitiga  keltirilgan  neft  debiti;  Q
g
  va  Q  ning  o‘lchov  birliklari  bir  xil  bo‘lishi 
kerak.) 
P
qat   
va P
q .tub
 o‘lchovsiz bosimni quyidagicha aniqlaymiz. 

---

Ð
Ð
P
qat
0
*

                                    (15.10) 
bu yerda p
0 = 
0,1 mN/m
2
=1 atm – atmosfera bosimi. 
Topilgan  o‘lchovsiz  bosim  P
*
  orqali  bosimning  o‘lchovsiz  funksiyasi  N
*
  ni 
topamiz. Buning uchun dastlab α ni aniqlaymiz. 
S
H
r





                                        (15.11) 
 bu yerda: s-gazni neftda eruvchanligining hajmiy koeffisienti. ξ - topilgandan 
keyin grafik orqali boshlang‘ich o‘lchovsiz funksiya H
*
 ni topamiz. 
Barcha  natijalardan  foydalanib,  bosimni  funksiyasi  H  ni  quyidagi  formula 
orqali topamiz: 
0
*
p
H
H



                   (15.12) 
bundan olingan natija (II.4) formulaga qo‘yiladi. 
   Tugallangan  uyumning  ya‘ni  suyuqlikning  statik  sathi  neft  uyumi  yuqori 
chegarasidan past  bo‘lgan holda neft debiti quyidagi formula orqali aniqlanadi. 


c
k
tub
q
qat
r
R
h
h
g
k
Q
ln
.
2
2










 
bu yerda:     Q - neft debiti m
3
/sek  da; k - o‘tkazuvchanlik  m
2
  da;  h
qat
  va  
h
q.tub
  –  uyum  pastki  chegarasidan  hisoblangan  statik  va  dinamik  holatlarni  hisobga 
olgan holdagi suyuqlik ustuni m da;  µ-qatlam sharoitida suyuqlikning qovushqoqligi 
Nsek/m
2
. 
    Gazning barqaror radial sizishda gazning dastlabki, chiziqli qonun bo‘yicha 
quyidagicha aniqlanadi. 


c
k
г
ат
туб
к
кат
г
r
R
P
P
P
h
k
Q
ln
.
2
2







 
bu  yerda:  Q
g 
-  atmosfera    sharoitida    gaz  sarfi  m
3
/sek.  da;  k  -  absolyut 
o‘tkazuvchanligi,  m
2
;  h  -  qatlamning  samarali  qalinligi,  m;  P
qat   
va  P
q.tub
.qatlam  va 
quduq tubi bosimi, n/m
2
;  µ- qatlam sharoitida gazning qovushqoqligi.