Qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti neft va gaz fakulteti «neft va gaz olishning texnologiyasi va texnikasi»

 
12.4.Quduqda quvurlarni teshish 
 
Quduqda  ishlatish  quvurlar  tizmasini  maxsuldor  qatlamning  kerakli 
chuqurligigacha tushirilib sementlangan quduq tuzilishi kam harajatliligi uchun ko‘p 
qo‘llaniladi. 
Maxsuldor  qatlamni  otish  natijasida  teshik  hosil  qilish  jarayoni  teshish 
(perforasiya)  jarayoni  deb  atalsa,  teshishda  qo‘llaniladigan  aparat  perforotor  deb 
ataladi. 
Mustahkamlovchi  quvurlar  tizmasi  va  sement  xalqasida  teshik  hosil  qilish 
uchun to‘rtta usuldan foydalaniladi: 
O‘qli, o‘qsiz, torpedalash va suv qum aralashmasi bilan teshish. 
O‘qli perfaratorlarning quyidagi turlari mavjud: 
1)Bir vaqtda otiladigan teshgichlar, bunda maxsuldor qatlamni teshish barcha 
o‘qlar  bir  vaqtda  otilib,  maxsuldor  qatlam  teshiladi.  Bu  usul  mustahkam  qalin 
qatlamli quduqlarda qo‘llaniladi. 
2)O‘qlari  ketma-ket  otiladigan  perfaratorlar,  bunda  birinchi  o‘q  otilgandan 
keyin  ikkinchi  o‘q  otiladi.  Bu  usul  mustahkamlovchi  quvurlarni  zararlanishi  (yoriq 
hosil bo‘lishi)ni oldini olish uchun qo‘llaniladi. 

---

3)Terib otuvchi perfaratorlar bunda kerakli oraliqlarni navbatma-navbat otish 
uchun qo‘llaniladi. Bu usul qalin bo‘lmagan qatlamlarni ochish uchun ishlatiladi. 
O‘qli  perfaratorlar  65,80  va  98  mm    diametrda  ishlab  chiqariladi.Tizmani 
teshishda  11-12,7  mm  li  o‘qlardan  foydalaniladi.  O‘qli  teshgichning  kamchilik 
tomoni  barcha  otishlar  har  doim  ham  tizmani  tesha  olmaydi.  Ayrim  otishlarda 
energiyaning  tezda  yo‘qatilishi  natijasida  tizmani  teshib  o‘tmaydi.  O‘qli 
perfaratorlarning markasi  APX-84 va APX-98, PP3. 
 
12.3-rasm. PPZ turidagi o‘qli perfarator 
     Maxsuldor qatlamni ochishda torpedali teshish usuli yaxshi samara beradi. 
Unda  snaryad  yordamida  teshiladi,  snaryad  maxsuldor  qatlamni  yorib  kiradi  va 
portlaydi g‘ovak va yoriqlar hosil qiladi. TPK-22 va TPK-32 «torpednыy perfarotor 
Kolodyajnogo»  markali  perfaratorlar  ishlatiladi.Perfaratorning  tashqi  diametri  100 
mm bo‘lib diametri 127 mm li quduqlarda qo‘llaniladi. 
      O‘qsiz  teshish  usulida  maxsuldor  qatlam  kumlyativ  zaryad  yordamida 
teshiladi. Portlashi natijasida hosil bo‘lgan portlovchi modda tezligi 8000 m/s gacha 
bo‘lib. 
      O‘qsiz  perfaratorlar  korpusli  va  korpussiz  perfaratorlarga  bo‘linadi. 
Korpusli  perfarator  bir  qancha  zaryadlar  joylashtirilgan  germetik  yopiq  korpusdan 
tashkil topgan bo‘lib uni ko‘p marta ishlatish mumkin. Korpusda kumlyativ zaryad, 
detanasiya  hosil  qiluvchi  shnur  va  portlovchi  patron  joylashgan  bo‘ladi.  Bunday 
perfaratorlar 10 va 20 zaryadli bo‘lib markasi PK-103.  
     Korpussiz  teshgichda  har-  bir  zaryad  alohida  germetik  qobiq  bilan 
mustahkamlangan bo‘lib, bu portlash vaqtida yoriladi.  Korpussiz perfaratorlar KPR-
50, KPR-65, KPR-8 va  KPR-100 markali turlari mavjud. 

---

     Teshish usullarini tanlashda perfaratorlarni xususiyatlarini bilishimiz shart. 
O‘qsiz  perfaratorlarni    qattiq  tog‘  jinslaridan  tuzilgan  quduqlarda  ishlatish  yaxshi 
natija  beradi;  o‘qli  perfarator-  uncha  qattiq  bo‘lmagan  tog‘  jinslaridan  tuzilgan  
qatlamni teshishda  qo‘llaniladi. Snaryadli teshish usuli qattiq va kam o‘tkazuvchan 
tog‘  jinslarida  qo‘llash  yaxshi  natija  beradi.  Otilgan  o‘q  va  snaryadlar  tizmani 
deformasiyalaydi  va  sement xalqa va qatlamlarda yoriq hosil qiladi.