Qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti neft va gaz fakulteti «neft va gaz olishning texnologiyasi va texnikasi»

11.3. Uyum so’nish tarzlarida ishlanishi shartlarining tavsifi 
 
Gazkondensat  konlarini  ishlash  malakasi  ko‗rsatadi-ki,  ba‘zi  holatlarda 
konni ishlash usuli masalasi bir yo‗la yechiladi. Gazkondensat konini, gaz tarkibidagi 

---

kondensat  miqdoriga  va  uning  qatlamda  yo‗qotilishiga,  qaramasdan,  so‗nish 
tarzlarida ishlash shartlarini ko‗rib chiqamiz.  
1.  Boshlang‗ich  qatlam  bosimi.  Boshlang‗ich  qatlam  bosimlari 
kondensatsiyalanish bosimidan ancha yuqori bo‗lgan gazkondensat konlaridan uzoq 
vaqt kondensat chiqishi o‗zgarishsiz bo‗lgan gaz olish mumkin. Faqatgina qatlamda 
bosim kondensatsiyalanish bosimiga teng bo‗lgandan keyingina kondensatsiyalanish 
boshlanadi va qatlamning g‗ovaklarida suyuq kondensat paydo bo‗ladi. O‗z-o‗zidan 
ma‘lumki, kondensat birinchi navbatda kuduq tubi atrofida ajraladi. Qatlamda bosim 
tushishi  bilan  kondensat  ajralish  hududi  kengayadi  va  butun  mahsuldor  qatlamni 
ishlatish  ko‗payib  boradigan  yo‗qotishlar  bilan  olib  boriladi.  Biroq  ishlatishning 
birinchi davrida (kondensatsiyalanishdan yuqori bosimda) jami kondensat qazib olish 
yetarli darajada yuqori bo‗lishi mumkin. 
2.  Uyumning  o‗lchamlari.  Agarda  gazkondensat  uyumining  o‗lchamlari 
kichik  bo‗lsa,  unda  ma‘lumki,  gazni  qatlamga  qayta  haydash  natijasida  olinadigan 
qo‗shimcha  kondensat  haydovchi  quduqlarni  qazishga  va  kompressor  stansiyasini 
qurishga ketgan xarajatlarni qoplamaydi. Bunday konlar so‗nish tarzlarida ishlatiladi. 
Misol  sifatida  Zafar  gazkondensat  konini  keltirish  mumkin  (G‗arbiy  O‗zbekiston, 
«Shurtanneftgaz» USHKsi). Aytilgan fikrlar tektonik buzilishlar tufayli bir qator bir-
biridan  ajralgan,  uncha  katga  bo‗lmagan  o‗lchamlardagi  bloklarga  bo‗linib  ketgan 
katta  konlarga  ham  tegishlidir.  Kon  bo‗yicha  kondensatning  notekis  tarqalishi  ham 
so‗nish tarzida ishlatilishiga  sabab  bo‗lishi  mumkin,  chunki bu  holatda kondensatni 
boshlang‗ich zahirasini to‗g‗ri baholashni va suv bostirish tizimini tanlashni tasavvur 
qilib bo‗lmaydi. 
3.  Qatlam  gazidagi  kondensat  miqdori.  Qatlam  gazida  yuqori  qaynovchi 
uglevodorodlarni miqdori kamligi bilan farq qilgan, uncha katta bo‗lmagan potensial 
gaz  zahirasiga  ega  bo‗lgan  gazkondensat  koni.  Bu  konlar  qoidaga  binoan  yengil, 
zichligi yuqori bo‗lmagan kondensatga ega, shuning uchun bunday konlarni so‗nish 
tarzlarida  ishlatishda  anchagina  yuqori  kondensat  olishga  erishiladi.  Buiday  turdagi 
konlar uchun qatlam bosimini saqlashdan olingan samara, jarayonni amalga oshirish 
bilan  bog‗liq  bo‗lgan  xarajatlarni  qoplay  olmaydi.  Shuning  uchun  bunday  konlarni 
so‗nish tarzlarida ishlanadi. 
4. Geologik sharoitlar. Har qanday gazkondensat konni ham uyumga quruq 
gazni  qayta  haydash  yoki  suv  haydashni  amalga  oshirish  uchun  mos  geologik 
sharoitlarga  ega  bo‗lavermaydi.  Noma‘qul  geologik  sharoitlarga  qatlamning 
o‗tkazuvchanligi  va  qabul  qiluvchanligini  pastligi,  uyumni  joylashish  chuqurligini 
yuqoriligi, qatlamni litodogik tarkibini tezda o‗zgaruvchanligi, yoriqlikni tarqalishini 
turliligi,  uyumni  alohida  ajratilgan  bloklarga  tektonik  bo‗linganligi  va  b.  kiradi. 
Litologik  turlilik  tezda  o‗zgaruvchan  bo‗lganda  yoki  yoriqlikni  tarqalishi  bir  tekis 
bo‗lmaganda quruq gazni qatlamga qayta haydash uyumni ta‘sir bilan yetarli darajada 
qamrash  imkonini  bermaydi.  Bu  esa  quruq  gazni  tez-tez  yorib  o‗tishiga  olib  keladi. 
Uyumni  bir-biridan  ajratilgan  ko‗plab  bloklarga  bo‗luvchi  tektonik  buzilishlar 
tizimini  bo‗lishi  har  bir  blokda  qatlam  bosimini  saqlashni  tashkil  qilish  uchun 
haydovchi  quduqlar  sonini  bir  qancha  ko‗paytirishni  talab  qiladi.  Bunday  konlar 
kondensat  zahiralari  katta  bo‗lganda  ham  iqtisodiy  va  texnologik  nuqtai-nazardan 
so‗nish tarzida ishlatiladi. 

---

5. 
Kollektorlarning 
o‗tkazuvchanligi 
yuqori 
bo‗lganda 
chegara 
tashqarisidagi suvning tazyiqi. Yuqori o‗tkazuvchan kollektorli gazkondensat konlari. 
Odatda  yuqori  tazyiqli,  faol  chegara  suvlari  bo‗ladi.  Bu  uyumlarni  so‗nish  tarzida 
ishlashda  suv  uyumga  kiradi,  uni  tabiiy  suv  bostirishni  keltirib  chiqaradi,  buning 
natijasida  qatlam  bosimini  tushish  sur‘ati  bir  qancha  sekinlashadi,  shunining  uchun 
qatlam bosimini sun‘iy saqlashga bo‗lgan ehtiyoj yo‗qoladi.