Qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti neft va gaz fakulteti «neft va gaz olishning texnologiyasi va texnikasi»

10.1. Gaz (gazkondensat) konlarida uyum ish tarzlari (rejimi) ning o‘ziga 
xosligi 
Ma‘lumki gaz va gazkondensat konlari aksariyat ikki tarzda: gaz tarzi va gaz 
tarzi bilan suv siquvi tarzining aralashmasi bo‗lgan aralash tarzda qazib chiqariladi. 
Bunday tarzni aksariyat suv siquvi tarzi deb  ham yuritiladi, chunki haqiqatdan ham 
uyum suv siquvi tarzi hukm surgan gidrogeologik havzaga joylashgan bo‗ladi. Lekin 
shunga qaramasdan uyumni ishlatishning dastlabki davrida albatta gaz uyumi tashqi 
suvlarga nisbatan faolroq bo‗lganligi sababli o‗z hukmini  uyumda o‗tkazadi.  Ya‘ni 
mahsulot  quduq  tubiga  qatlam  bosimining  kamayishi  hisobiga  undagi  gazlarning  
kengayish  hisobiga  keladi  va  yuzaga  chiqariladi.  Qatlam  bosimining  kamayishi 
(pasayishi)  davom  etgan  sari  chekka  suvlar  bilan  uyum  o‗rtasida  depressiya  (bosim 
farqi)  hosil  bo‗lganligi  tufayli  qatlam  suvlari  uyumning  gaz  qismiga  kirib  kela 
boshlaydi  va  suv  siquvi  tarzi  qatlamdagi  jarayonga  o‗z  hissasini  qo‗sha  boshlaydi 
hamda qatlamda (uyumda) aralash tarz hosil bo‗ladi.  
Gaz  tarzida  ishlovchi    gaz  va  gazkondensat  -  uyumlari  xususida  fikr 
yuritadigan  bo‗lsak,  bunday    uyumda  chekka  suvlar  passiv  bo‗lganliklari  uchun  
uyumdagi  bosim  har  qancha  pasaysa  ham  qatlamga  tashqaridan  suv  kirib  kelishi 
kuzatilmaydi. Shuning uchun qatlam bosimi to‗g‗ri chiziq bo‗yicha kamayaveradi va 
olingan gaz miqdoriga  proporsional bo‗ladi. 
Bunday  holatdagi  uyumga    oluvchi  quduqlarni  bir  tekis  qazish  va  ishlatish 
maqsadga muvofiqdir. Bunday uyumlarda gaz beruvchanlik kollektorning   bir tekis 
va yuqori ko‗rsatgichlari mavjud bo‗lganda eng maksimal ko‗rsatgichga yetadi, ya‘ni 
uning miqdori  0,9-0,95 hatto 0,98 ga yetadi. Qatlamning kollektorlik ko‗rsatgichlari 

---

past bo‗lganda bu miqdor 0,85-0,9 atrofida bo‗lib qolishi ham mumkin, lekin baribir 
bu ko‗rsatgich eng yuqori hisoblanadi. 
Cuv siquvi (yoki aralash) tarzda ishlovchi -  gaz va gazkondensat konlarining 
o‗ziga  xos  xususiyatlari  to‗g‗risida  fikr  yuritadigan  bo‗lsak  ularda  ma‘lum  bosim 
ko‗rsatgichidan  so‗ng  gaz  (gazkondensat)  uyumi  xududiga  chekka  suvlarning  kirib 
kelishi va uyumning bir qismini suv bosishi hisobiga gaz beruvchanlik koeffitsiyenti 
pastroq ko‗rsatgichga ega bo‗ladi. 
Kollektor  yaxshi  ko‗rsatgichlarga  ega  bo‗lgan  hollarda  gazberuvchanlik 
koeffitsiyenti 0,8-0,85 darajasiga yetish mumkin, lekin kollektor past ko‗rsatgichlarga 
ega  bo‗lgan  hamda  chekka  suvlar  ancha  faol  bo‗lgan  hollarda  qatlamning  gaz 
beruvchanlik koeffitsiyenti 0,6-0,7 atrofida bo‗lishi mumkin. Bunday uyumlarda gaz 
quduqlarini    uyumning    markaziy  qismiga    zichlashtirib  qazilsa  va  ishlatilsa 
maqsadga muvofiqroq bo‗ladi.  Chunki ishlatuvchi (oluvchi) quduqlarni tezlikda suv 
bosmaydi va ular uzoq muddat uyumdagi gazni olish imkoniyatiga ega bo‗ladilar.