Qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti neft va gaz fakulteti «neft va gaz olishning texnologiyasi va texnikasi»

27.2.Qatlamlarni ishlatish obyektlariga oqilona birlashtirish 
 
Neft  konini  oqilona  ishlatishni  loyihalashtirish  bir  qator  tarkibiy  qismni  o‗z 
ichiga  oladi;  ular  jumlasiga  ishlatish  obektlariniratsional  ajratish  yoki  neft 
qatlamlarini ishlatish obektiga ratsional ishlatishajratish kiradi.  
Ko‗pincha  neft  konining  ko‗p  qatlamliligi  qo‗shimcha  qiyinchilik 
tug‗diradigan  yetishmovchiligi hisoblanib, bu qo‗shimcha yo‗qotishlarga olib keladi. 
Bu  holat  burg‗ilovchilar,  ta‘mirlovchilar  va  ishlatuvchilarning  yuqori  malakaga 
emasligidan va ishni yomon tashkillashtirishidan yuz beradi. 
Shunga  qaramasdan  ko‗p  qatlamlilik  juda  yaxshi  manfatli  ham  bo‗lishi 
mumkin. Agar neft qatlamlari uzuk va maxsuldorligi ayrim hududlari bo‗yicha bir xil 
bo‗lmagan kichik va ultrakichik maxsuldorlikka ega bo‗lsa(taxminlarga tayaniladigan 
holatda),  u  holda  bu  qatlamlarni  alohida  ishlatish  iqtisodiy  jixatdan  oqilona 
bo‗lmaydi;  shuning  uchun  bularni  ishga  tushirishga  ruxsat  berilmaydi.  Agar  bunda 
qatlamlar  bir  nechata  bo‗lsa,  ularni  bitta  umumiy  obektga  birlashtirish  mumkin; 
bunday  qatlamlarni  ishlatish  bilan  jami  qatlamlarning  maxsuldorligini  ko‗tarish 
mumkin,  bu  bilan  yutuqqa  bo‗layotgan  taxlikadan  qutilish  mumkin.  Bunday  ko‗p 
qatlamli  konlarni  sanoat  miqiyosida  ishlatish  iqtisodiy  jihatdan  oqilona  hisoblanadi. 
Ko‗p  qatlamli  konlarda  vertikal  quduqlarni  burg‗ilash  va  ishlatish,  bir  qatlamli 
vertikal quduqlardan murakkab, gorizontal quduqlardan oson hisoblanadi. 
Bir  biriga  yaqin  chuqurlikda  yotgan  3-5  neft  qatlami,  ularda  neftning  gaz 
bilan to‗yinish bosimi ham yaqin bo‗lsa, ko‗p qatlamli vertikal quduqning debiti bir 
qatlamli  vertikal  quduqning  debitidan  3-5  marta  yuqori  bo‗ladi.Bir  qatlamli 
gorizontal  quduqning  debiti  bir  qatlamli  vertikal  quduqning  debitidan  2-3  marta 
yuqori  bo‗ladi.  Garizontal  quduqning  debitining  4-5  marta  emas  2-3  marta  ortishi 
shunday  izohlanadiki,  bunda  oddiy  neft  qatlami  monalit  hisoblanmaydi,  uning 
umumiy qalinligi yetarli va samaraliq qalinligi katta bo‗ladi(1,5-2 marta va hatto 3-4 
marta katta); Bunday qatlamlarda gorizontal quduqlar barcha qatlamchalarni ishlatish 
maqsadida  diognal-gorizontal  qilib  qaziladi.  Gorizontal  quduq  oddiy  holatda  qazib 
qo‗yilsa qolgan qatlamchalar ishlanmaydi va maxsuldorlik pasayib ketadi. 
Shuni aytib o‗tishimiz lozimki, yuqoridagi holatni tushingan holatda uzunligi 
10-20 metr gorizontal stvolli quduq-archalardan foydalansa barcha neft qatlamchalari 
birgalikda  muammosiz  ishlatiladi.  Ko‗p  qatlamchali  konlarda  bunday  quduqning 
boshlang‗ich  debiti  diognal-gorizontal  quduqlardan  yomon  bo‗lmaydi.  Bu  kabi 
quduqlarni  boshqarish  va  nazorat  qilish  oson,  shu  bilan  birgalikda  qatlamning  neft 
beraoluvchanligi va debiti yaxshi bo‗ladi. 
Shunday  qilib  ko‗p  qatlamchali  neft  qatlamlari  juda  yaxshi  samaraga  ega 
bo‗ladi; ko‗p  qatlamli  vertikal  quduq  debiti bir qatlamli  gorizontal  quduq debitidan 
samarali,    quduqlarni  boshqarish  va  nazorat  qilish  oson,  qatlamning  neft 
beraoluvchanligi va debiti yaxshi bo‗ladi. 

---

Endi bir necha neft qatlamlarini bitta umumiy ishlatish obektiga birlashtirish 
muammolarini  formulalar  orqali  ko‗rib  chiqamiz  va  bu  formulalar  orqali 
hisoblaymiz.  
Bunda  doimiy  qo‗llanilib  kelinadigan  ratsionallikning  texnologik 
kiriteriylarini  qo‗llaymiz  va  bunday  kiriteriylar  quyidagilardir:  shunday 
harakat(texnik  tadbir)  ratsional  hisoblanadiki,  unda  qatlamning  tasdiqlangan  neft 
beraoluvchanligiga  erishiladi,  bitta  loyihaviy  quduqqa  to‗g‗ri  keladigan  o‗rtacha 
(maksimal yoki amplitudali emas aynan o‗rtacha debiti) neft debiti ortadi. Loyihaviy 
hisoblarda  bitta  loyihaviy  quduqqa  sarflanadigan  kapital  xarajatlar  normatividan 
foydalaniladi.  Shunday  ekan  bitta  loyihaviy  quduqning  o‗rtacha  debitini  ortishi 
taxminan  qilingan  kapital  xarajatlar  bo‗yicha  o‗rtacha  quduq  debitining  ortishiga 
to‗g‗ri  keladi.  Bu  texnologik  kriteriy  loyihaviy  setkada  oluvchi  va  haydovchi 
quduqlar nisbatini ratsional tanlashda qo‗llanilgan.  
Ratsionallik kriteryasi  
 
Loyihaviy quduq o‗rtacha debiti   – alohida neft qatlami bo‗yicha loyihaviy 
quduqning 
ko‗rilayotgan 
qatlamlar 
bo‗yicha 
olingan 
o‗rtacha 
amplitudali(boshlang‗ich  maksima)    neft  debiti  bilan  ifodalanadi;  n-bitta  ishlatish 
obektiga birlashtirilgan ko‗rilayotgan neft qatlamlari soni; (1-Ă
ўр
) – hisoblangan jami 
suyuqlik olishdagi o‗rtacha neft ulishi; 
 
 –loyihaviy quduqlarning alohida quduqlar bo‗yicha amplitudali neft debiti 
berilgan  doimiy  orqali  aniqlanadi.  U  anqlangan  bo‗ladi  (neft  qatlami  parametrlari, 
qazib  oluvchi  va  haydovchi  quduqlar  ratsional  joylashtirish  sxemasi  va  ularning 
ratsional  nisbati,  ulardagi  quduq  tubi  bosimining  rayional  yoki  chegaraviy  miqdori 
aniqlangan bo‗ladi), yoki bir vaqtda aniqlanadi. 
n kattalik ko‗rib chiqilayotgan kon yoki uning alohida maydoni bo‗yicha neft 
qatlamlari umumiy soniga teng yoki undan kam bo‗ladi. 
К
з
-harakatlanuvchi  neft  zaxirasidan  foydalanish  koeffitsiyentining  0,7-0,9 
oraliqdagi  hisobiy  jami  olingan  suyuqlik  tarkibidagi  neft  ulishi  quyidagi  formula 
orqali aniqlanadi. 
 
Bu 
yerda 
α=(1,25
⋅K
3
)
4
 
doimiy 
koeffitsiyent; 
К
3
 
–  К
nb
- 
neft 
beraoluvchanlikning  berilgan  qiymatidagi  kattalik  hisoblanib,  unda  К
3
  –
harakatlanuvchan neft zaxirasidan foydalanish koeffitsiyenti  Knb dan hosil bo‗luvchi 
ko‗paytmadir. 
1. 
Birlashtirilgan  barcha  qatlamlarni  doimiy  birgalikda  ishlatilmasa  ham 
bo‗ladi  degan  shart  qabul  qilingan.  Suvlangan  o‗tkazuvchanligi  boshqa  qatlamlarda 
yaxshiroq qatlamlarni, teskari tasirini kamaytirish maqsadida to‗xtatish ham mumkin. 
Bu  faqat  bitta  quduqda  amalga  oshirilmaydi  barcha  quduqlar  to‗ri  bo‗yicha  ko‗rib 
chiqiladi  va  neft  konini  ishlatish  loyihasida  ham  o‗z  aksini  topishi  shart.  Bunda 
hollarda  ishlatuvchi  tizmlar  diametrini  kapital  xarajatlar  katta  bo‗lib  ketishiga 
qaramasda  6-7  dyuym  qilib  olinadi.  Bu  bilan  tubdan  tamirlash  imkoniyatlari  va 

---

samarasi  ortadi,  quduqning  xizmat  davri  uzaytiriladi  va  neft  beraoluvchanligi 
yaxshilanadi.  Suvlangan  neft  qatlamini  samarali  ajratish  uchun  maxsus  plastik 
qoplamalarda  foydalaniladi.  Plastik  qoplamalar  bilan  ajratida  quduq  devori  diametri 
kichraymaydi  va  shuning  uchun  bunda  qoplamani  birecha  bor  qayta  ishlatilsa  ham 
bo‗ladi. 
2. 
Bitta suvlangan qatlamni plastik qoplama bilan ajratish uchun ketadigan 
xarajat quduqni qurish va jixozlashga ketadigan xarajatning10% ni tashkil qiladi. 
3. 
Ko‗p  qatlamli  vertikal  quduqlarni  ishlatish  vaqtida,  uning  ishini, 
suyuqlik debitini, neft debitini, quduq tubi va qatlam bosimini doimiy nazorat qilish 
tavsiya qilinadi.  
4. 
Endi  ko‗p  qatlamli  neft  konlarini  ishlatishda  uchraydigan  boshqa 
holatlarni ko‗rib chiqamiz. 
5. 
Oddiy  neft  qatlami  maxsuldorligi  va    uzuk-uzukligi  bo‗yicha  ayrim 
zonalarida  bir  xil  emasligi  kuzatiladi.  Ayrim  zonalarining  maxsuldorligi  hatto-ki 
nolga teng bo‗ladi. Bunday zonani ulushini wbilan belgilaymiz va uzuk-uzukligi deb 
nomlaymiz. Bundan tashqari neft qatlamida maxsuldorligi past zonalari ham uchraydi 
va  buni  vertika  bir  qatlamli  quduqlar  bilan  ishlatish  iqtisodi  tomondan  o‗zini 
oqlamaydi. Bunda zonaning ulishini w
⋆
 bilan belgilaymiz.