Qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti "iqtisodiyot" fakulteti

Tayanch iboralar: Ishlab chiqarish imkoniyatlari egri chizig’i - iqtisodiyotda to’la bandlik va ishlab chiqarishning boshqa omillaridan to’la foydalanilgan sharoitda ikkita mahsulotni ishlab chiqarishning har xil kombinasiyalarini ko’rsatuvchi egri chiziq.

Ishchi kuchi - insonning jis moniy va aqliy qobiliyatlari yig’indisi va mehnat qilishga layoqati bo’lib, har qanday ja miya t ishlab chiqarishining asosiy sharti hisoblanadi. Aholining jis moniy va aqliy mehnatga layoqatli qis mi ishchi kuchini tashkil etadi. Ishlab chiqarish xarajatlari - ma’lum bir mahsulot yoki xiz mat turini ishlab chiqarishga korxona tomonidan sarflangan moddiy sarflar. Doimiy, o’zgaruvchan va yalpi xarajatlar farqlanadi. Inson kapitali - insonlar tomonidan o’z umrlari davomida to’plangan bilim, ko’nikma, sog’liq va hayotiy tajriba. Ishlab chiqarish jarayoni- kishilarning maqsadni ko`zlab amalga oshiriladigan faoliyati bo`lib, iste'mol uchun zarur bo`lga n moddiy va ma 'naviy ne'matlarni yaratishga qaratilgan jarayon. Ishchi kuchi - insonning mehnat qilishga bo`lgan aqliy va jis moniy qobiliyatlari yig`indisi. Ijtimoiy ishlab chiqarish - o`zaro bog`langan va aloqada bo`lga n barcha individual ishlab chiqarishlarning yig`indisi. Yalpi milliy mahsulot - bu ma 'lum vaqt davomida yaratilgan va bevosita iste'molchilarga borib yetadigan barcha tayyor mahsulot va ko`rsatilgan xiz matlarning bozor bahosidagi qiymati. Ishlab chiqarishning umumiy samarasi - bu ishla b chiqarishga sarf qilingan resurslar xarajatlari bilan hosil qilinga n daromadlar o’rtasidagi nisbatdan iboratdir;

Mehnat unumdorligi - mahsulot va xiz matlarga yoki ula r birligini yaratish uchun sarflangan ish vaqtidir; 29 Zaruriy mahsulot – bu ishlab chiqaruvchi sub‘ektlarning (ishchi, xiz matchi, dehqon, fermer va h.k) zaruriy ish vaqtida yaratgan va ularni ishchi kuchini qayta tikla sh uchun zarur bo’lga n ma hsulotlardan iboratdir; Qo’shimcha mahsulot - bu ishlab chiqaruvchi sub‘ektlarning qo’shimcha ish vaqtida yaratilgan mahsulotidir.

U sof mahsulotining zaruriy mahsulotdan oshiqcha qis mi bo’lib, tadbirkorlarga, mulkdorlarga va davlatga tegishli bo’ladi; Ishlab chiqarish funksiyasi - bu ishlab chiqarish omillari bilan uning sa maralari o’rtasidagi bog’liqlikdan iborat; Qo’shilgan kapital - bu ishla b chiqarishda band bo’lga n kapital miqdoriga yangi qo’shimcha ravishda qo’shilgan kapital yoki kapital miqdorining o’sgan qis midir; O’rtacha mahsulot - ishlab chiqarishga jalb qilingan mehna t resursi va kapitalning bitta birligiga to’g’ri keladigan mahsulot miqdoridan iborat; So’nggi qo’shilgan mahsulot - so’nggi qo’shilgan omil (kapita l yoki ishchi kuchi) evaziga ko’paygan (o’sgan) mahsulotni bildiradi. Ishlab chiqarish omillarini tanlash Ishlab chiqarish firma faoliyatining asosiy sohasidir. Firmalar ishlab chiqarish omillarini qo’llaydilar, bular, shuningdek, jalb etiladigan (kiritiladigan) ishlab chiqarish omillari deb ataladi.

Masalan, non pishiruvchi korxona egasi kiritiladigan ishlab chiqarish omillari bo’lmish — ishchilar mehnati, un va shakardan iborat xomashyo, shuningdek, pech, hamirqorgich va boshqa asbob-uskunalarga qo’yilgan kapitaldan non, gumma va qandolat mahsulotlari ishlab chiqarishda foydalanadi. 2.3-rasm. Mahsulot ishlab chiqarnsh hajmining ishlab chiqarish minimal xarajatlariga bog’liqligi. Ishlab chiqarish omillarini yirik toifalar — mehnat, materiallari va kapitalga ajratishimiz mumkin, bularning har biri kichikroq guruhlarni o’z ichiga oladi. Masalan, mehnat ishlab chiqarish omili sifatida mehnat sig’imi K2 K K1 K3 L2 L1 L3 L Mehnat xarajatlari Ka pital 35 ko’rsatkichi orqali ham malakali (duradgordar, muxandislar), ham malakasiz mehnat (qishloq xo’jaligi ishchilari)ni, shuningdek firma rahbarlarining tadbirkorlik faoliyatini birlashtiradi. Po’lat, plastik ashyolar, elektr quvvati. suv va boshqa turli ashyolar borki, ular firma sotib olib tayyor mahsulotlarga aylantiradigan materiallar hisoblanadi. Binolar, uskunalar va tovar-moddiy buyumlar kapitalga taalluqlidir. Kiritiladigan omillar, ishlab chiqarish jarayoni va pirovard mahsulot yaratish o’rtasidagi o’zaro munosabat ishlab chiqarish funksiyasi orqali ifodalanadi. Ishlab chiqarish funksiyasi firma ishlab chiqarish omillarining har biri alohida nisbatda qo’llanganda Q mahsulotni maksimal ishlab chiqarishini ko’rsatadi. Mahsulot ishlab chiqarish hajmi ikki ishlab chiqarish omilining miqdoriga bog’liq. Masalan, ishlab chiqarish funksiyasi bir yilda kattaligi ma`lum bir zavodning mavjud texnologiya va yig’uv konveyerida band bo’lgan muayyan miqdordagi mehnat resurslari yordamida ishlab chiqariladigan shaxsiy kompyuterlar maksimal sonini aniqlash imkonini beradi.

Fermer u yoki bu ob-havo sharoitida, mehnatning fondlar bilan ta`minlanganlik darajasi va band ish kuchi bilan oladigan maksimal hosil hajmini hos ishlab chiqarish funksiyasi yordamida aniqlash mumkin. Demak, ishlab chiqarish funksiyasi muayyan hajmda mahsulot ishlab chiqarish uchun ishlab chiqarish omillarining turli usullarda birlashtirishni ifodalaydi. 2.4-rasm. Milliy iqtisodiyotni korxonalarida qo’l mehnat xarajatlarini kamaytirib yangi texnologiyaga kapitalni nisbatan ko’proq sarflab mahsulot ishlab chiqarishni tavsiflavchi grafik.

K2 K K1 K3 L2 L1 L3 L Mehnat xarajatlari Ka pital 36 Faraz qilaylik, biz Q hajmda mahsulot ishlab chiqarishga erishmoqchimiz. Bunga qanday qilib minimal xarajatlar bilan erishish mumkin? 2.3-rasmdagi izokostaga qarang. Muammo bu egri chiziqda yalpi xarajatlarni minimumlashtiradigan nuqtani tanlashdan iboratdir. Ushbu chizma ushbu muammo yechimini ko’rsatib turibdi. Faraz qilaylik, firma ishlab chiqarish omillarini sotib olish uchun So ni sarflashni xoxlaydi.

Afsuski, firmaning Ql hajmda mahsulot ishlab chiqarishga erishish uchun imkon beruvchi omillarning xech bir nisbatdagi miqdorini So xarajatdar evaziga sotib olishi mumkin emas. Q1 hajmda mahsulot ishlab chiqarishga, K2 kapital birligi, L2 mehnat birligi bilan va S2 sarflar tufayli yoki K3 kapital birligi va S1 mehnat birligidan foydalanib S2 sarflar bilan erishish mumkin. Ammo S2 minimal xarajatlardan ko’p.

Ayni Q1 mahsulot hajmiga arzonroq usul bilan ya`ni yalpi xarajatlar S1 bo’lib K1 kapital birligidan va L1 mehnat birligidan foydalanib ham erishish mumkin. Aslida izokosta Cj eng pastki bo’lib, Q1 hajmda mahsulot ishlab chiqarish imkonini beradi. Izokvont Q1 bilan izokosta S1 ning bir-birlariga tegish nuktasi L1 va K1 ishlab chiqarish omillarining xarajatlarini minimumlashtiruvchi nisbatini belgilaydi. Bu nuqtada izokvantning va izokostadan og’ish burchagi bir xil bo’ladi. Milliy iqtisodiyotni qurilish korxonalarida qo’l mehnat xarajatlarini kamaytirib, yangi texnologiyaga kapitalni nisbatan ko’proq sarflab mahsulot ishlab chiqarish 2.4-rasm keltirilgan. Buni hisobiga yuqori sifatli va raqobatdosh mahsulotlar ishlab chiqarish mumkin.

Xulosa.

Biz xulosa o’rnida shuni takidlab o’tishni joiz deb bildik . Men ushbu kurs ish orqali ishlab chiqarishni ma mlakat va insonlar hayoti uchun qay darajada aha miyati katta ekanligini anglab yetdim. Hozirgi bozor iqtisodiyoti sharoitida bizning asosiy masala miz iqtisodiyotimiz strukturasini tubdan o’zgartirish, xom ashyo yetkazib berishdan tayyor mahsulot ishlab chiqarishga o’tish, uning sifatini va raqobatga bardoshliligini jahon bozori talablari darajasiga yetkazibgina qolmay ularni istemolchiladga yetkazib berishdan iborat. Bunda tarkibiy o’zgarishlarda respublika uchun eng asosiy hisoblangan tarmoqlarni jumladan, yoqilg’i-energetika va g’alla komplekslarini rivojlantirishda iqtisodiy mustaqillikni ta’minlash shuningdek, bu o’zgarishlar respublika iqtisodiyoti uchun ustuvor hisoblangan, boy tabiiy, mineral xom-ashyo, mehnat resurslariga asoslangan ha mda istiqbolda xalqaro va davlatlararo me hnat taqsimotida, jahon bozorida O’zbekistonning mustahka m o’rin egallashini kafolatlovchi ishlab chiqarishlarni ildam sur’atlar bilan o’stirishga qaratilishi lozim. Jahon talablari darajasidagi mahsulotlarni ishlab chiqarishni kengaytirish, ularning raqobatga bardoshligini oshirish muhim vazifa hisoblanadi. Buning uchun korxonalarni za mona viy ilg’or texnologiya, eng yangi uskunalar, ayniqsa, kichik va o’rta korxonalar uchun mo’ljallangan ixcha m uskunalar bilan jihozlash, ichki bozorni to’ldirish uchun kerakli mahsulotni ishlab chiqaradigan kichik, ixcha m texnologiyalarni konsepsiyasini va milliy dasturini ishlab chiqish zarurligi g’oyasi ilgari suriladi. Bunday dasturning ishlab chiqilishi va amalga oshirila boshlanishi - iqtisodiy islohotlar ikkinchi bosqichining ustivor vazifasidir.