Din e’tiqodning o‘ziga xos ko‘rinishi sifatida.
H ar qanday e’tiqod
diniy bo‘lavermaydi. Ammo din ham e ’tiqodning o ‘ziga xos ko‘rinishi
sifatida jipslashtiruvchi xususiyatga ega. Diniy e ’tiqod bu — inson
irodasidan yuqori
turgan zotga im on keltirish, undan madad olish,
asotiriy voqea-hodisalarning takror sodir bo‘lishi va unga daxldorlik
ham da muayyan tasavvur, aqida, muqaddas kitob, payg‘ambar, avliyo
va hokazolarga ishonch demakdir.
Diniy e ’tiqodda muayyan timsollar (buyum, harakat, so‘z, matnlar)
diniy ma’no va mazmun kasb etadi. Ularning majmui diniy yo‘nalishning
shakllanishi va faoliyat ko‘rsatishini ta’minlaydi. Har bir din yoki
diniy konfessiya (yo‘nalish)ning sobit aqidalari mavjud.
Islom dinida imoni mufassal quyidagi aqidani — Alloh, Uning
farishtalari,
muqaddas kitoblari, payg‘ambarlari, oxirat kuni, taqdir
(yaxshilik va yomonlik Allohning irodasi bilan bo‘lishi)ga va o ‘lgandan
keyin tirilishga ishonishni o ‘z ichiga oladi.
Dinning bag‘rikenglik mohiyati.
In so n n in g aqliy va hissiy
qobiliyatlaridan tashqari barcha dinlarning zam irida uchinchi —
cheksizlikni idrok qilish qobiliyati ham bor. Insoniyat dinga, e ’tiqodga
m uhtoj. Zero, ham m aga ideal kerak. D inlarning kelib chiqishi bir,
am m o bashariyat turli dinlarga e ’tiqod qiladi, hatto bir xalq,
millat
ham turli diniy ta ’lim otlarga ergashadigan hollar mavjud. Barcha
dinlarda ezgulik g'oyalari ustuvor, «yaxshilik qil, yom onlik qilma»
dem agan birorta diniy ta ’limot yo‘q. Barcha dinlarni, hatto eng
qadim gilarini ham bag‘rikenglik ruhida o ‘rganmoq zarur.
Diniy mavzuni yoritishda bag‘rikenglik (tolerantlik), sabr-toqatlilik,
inson, jam iyat, dunyo haqidagi qarashlarning o ‘zaro mubohasasi
usulidan foydalanish maqsadga muvofiq. Diniy va nodiniy dunyoqarash
shakllarining o ‘zaro o ‘xshash tomonlariga urg‘u berish darkor.
Bugun 0 ‘zbekiston diniy bag'rikenglik va rnurosa borasida nafaqat
M D H
davlatlari, balki butun dunyoga nam una bo‘lmoqda. Bu haqda
Moskva va Butunrus patriarxi Aleksiy II, Xillari Klinton va Madlen
Olbrayt, Iordaniya shahzodasi Hasan bin Tallol kabi dunyo miqyosida
katta obro‘ va nufuzga ega insonlar ham yurtimizga ziyoratlari vaqtida
ta ’kidlab o ‘tdilar. Albatta, xalqimizga xos bu xislat bir zumda paydo
bo ‘lgan emas, balki uzoq tarixiy asoslariga ega.
IX asrdan boshlab hozirgi 0 ‘zbekiston hududida islom dini sunna
yo‘nalishining hanafiy (Imom A ’zam) mazhabi qaror topdi.
Hanafiylik
o ‘zga dinlar va mahalliy urf-odatlarga nisbatan erkinlik berish bilan
boshqa mazhablardan ajralib turadi. Bu ta’limotni takomilga yetkazgan
vatandoshlarimiz — Abu M ansur Moturidiy, Abulmu’in Nasafiy va
Burhoniddin M arg‘inoniy kabi allomalar m usulm onlar orasidagi
g‘oyaviy tarafkashlikka barham berish, islom dinining «ahli sunna val-
6
jamoa» yo‘li barqaror bo ‘lib qolishiga katta hissa qo ‘shdilar. Buyuk
islom ulamolari bilan bir qatorda Markaziy Osiyo hukmdorlari ham
bu yo‘lda kurashdilar. X asr o'rtalarida islom dunyosida shia yo‘nalishi
(Shimoliy Afrika, Misr, Suriya, Hijozda —
fotimiylar, Yam anda —
zaydiylar va hatto abbosiylar poytaxti Bag‘dodda — buvayhiylar)
ustunlikka erishgan bir paytda Markaziy Osiyoda tohiriy, somoniy,
g‘aznaviy va qoraxoniy hokimlari «ahli sunna val-jamoa» aqidasini
qat’iyat bilan himoya qildilar.
Xususan, o ‘z davrining ramzi bo'lgan Amir Tem ur e’tiqod va
m a’naviyatning katta ahamiyatini to ‘g ‘ri idrok etgan. Sharafiddin Ali
Yazdiy Sohibqironni haqli ravishda e’tiqodi komil inson sifatida ta’riflaydi.
Eng m uhim i, Amir Tem ur «ahli sunna val-jamoa» e’tiqodiga sodiq,
diniy aqidaparastlikka qarshi qat’iy bo‘lgan, islom dinini mutaassiblikdan
xoli, erkin tushungan. Uning komil e’tiqodi boshqa dinlarni rad etish
hisobiga bo‘lmagan va shu jihatdan ham, u nafaqat o ‘z asri, balki hozirgi
zam on kishisi uchun ham namunadir.
M ustaqillik tufayli o ‘zligimizni anglash, m a’naviy
qadriyatlari-
m izni tiklash jarayoni kechayotgan hozirgi paytda um um an dinga va
ayniqsa, ota-bobolarim iz dini b o ‘lib kelgan islomga m unosabat
tubdan o'zgardi. Bu sohadagi yutuqlarni sanab o ‘tirishga hojat yo‘q.
U larni k o ‘rm aslik m um kin emas, k o ‘rolm aslik m um kindir, balki.
A m m o m asalaning boshqa tom oniga e ’tiborni jalb qilish m uhim .
Siyosiy m ustaqillikka erishgan barcha yosh davlatlarda yuz bergani
kabi b izn in g m a m la k a td a h am
t a ’lim y o ‘n a lish i m a z m u n -
m ohiyatining o ‘zgarishi,
davlat tili, a n ’analar, milliy m adaniyatga
e ’tiborning ortishi, bularning ham m asi, diniy omil aham iyatiga
davlatning m unosabatini ko‘rsatadi.
Mustaqillik yillarida kutilmagan voqealarga ham duch kelindi. Xalqaro
terrorizm bilan uyushib ketgan diniy ekstremizm endilikda umumbashariy
m uam moga aylandi. Uning yechimi bir m am lakatning qo‘lida emas,
balki xalqaro miqyosdagi sa’y-harakatlarni talab qiladi.
Ana shunday murakkab vaziyatda ham, 0 ‘zbekiston hukumati diniy
bag‘rikenglik siyosatini olib borm oqda. Respublikada islom bilan bir
qatorda boshqa noislomiy konfessiyalar ham em in-erkin faoliyat
k o‘rsatm oqda. Fuqarolarga millati, irqi, dinidan q at’iy nazar, teng
huquqlar qonun orqali kafolatlangan.
Buni diyorimizga ochiq qalb
bilan kelayotgan har bir m ehm on o‘z ko‘zi bilan ko‘rmoqda va e’tirof
etmoqda.
Do'stlaringiz bilan baham: 
