Qarshi davlat universituti

II. VOLEYBOL O’YINI TEXNIKASI VA UNING TASNIFI
Voleybolo’zmohiyati, mazmunivaxususiyatibilanboshqa sporto’yinlarifarqqiladi. Voleybolo’yininisbatankichikbo’lgan, ya’nio’rtasidantengikkigabo’lingan 18x9 metrlito’g`riburchaklito’rtburchakshaklidagimaydonchadaamalgaoshiriladi. Zamonaviyvoleybolturlio’yinmalakalarivataktikkombinastiyalarganihoyatdaboybo’lib, o’takattashiddatvatezlikdao’tadi. Binobarin, voleybolningyuqoridazikretilgano’zigaxosxususiyatlario’yinchilardanmukammaltakomillashgantexnikmaxorattalabqiladi. Musobaqao’yinlaridatexnikmaxoratqanchalikkengvatashqita’sirlarganisbatanmukammalshakllanganbo’lsa, shunchalikg`alabaniqo’lgakiritishimkoniko’pbo’ladi.

O’yintexnikasi – bubirvaqtningo’zidaketma-ketvamuayyanmaqsadlitartibdaijroetiladiganixtisoslashganharakatyokiharakatlarmajmuasidir. O’yintexnikasi – harakatnianiq, tez, engil, vaziyatgamuvofiq, kamkuch sarfetibyuqori samaradabajarishgamo’ljallanganbo’lishilozim.

“Texnika” atamasiyunoncha (tehnus) so’zbo’lib, judakengma’nodafoydalaniladivao’zbektilida “san’at” tushunchasinianglatadi. Miloddanavval 776 yildanboshlabhar 4 yildaYunonistondagiOlimptog`lariningetagidajoylashganOlimpqishlog`idaXudoZevssharafigao’tkaziladiganumum-yunonbayrammusobaqalariishtirokchilari 2 g`ildirakliaravachadapoyga, mushtlashish, beshkurash sportibo’yichao’z san’atlarini (texnikasini) namoyishetganlar. Qizig`ishundakiharbirishtirokchimusobaqadanoldino’zqaddi-qomatini, mushaklarinishakllanganligivaboshqashu sportgaoidhislatlarninamoyishqilishimazkurmusobaqaningshartlaridanbiribo’lgan. Demak, muayyan sportturibilanshug`ullanishnatijasidaodamningqaddi-qomati, mushaklarivaorganizmningjamiiykibarchaorganlarishakllanadi, binobarin sportchiningtexnikmahorati, san’atinitakomillashishita’minlanadi.

Texnikagaoidbarchavositalarborki (samolyot, avtomobil, raketa, televizor, sovutgich, soatvahokozo), ularningtexnikpasportimavjudbo’lib, undamazkurvositaningtexnikko’rsatkichlarivao’lchamlariberilganbo’ladi. Sportdahammuayyanharakatmalakasiningo’zigaxostexnikko’rsatkichlari, o’lchamlarivauniijroetishdashakllangantexniktartibimavjuddir.

Voleybolo’yinitexnikasio’yinniolibborishuchunzarurbo’lganharakatusullarimajmuasidaniboratdir. Harakatlartexnikasiturlivaziyatlardamaqsadgamuvofiq, samaraliharakatqilishbilanbaholanadi. O’yindagiharbirtexnikusulnibajarishbir-biribilanuzviybog`langanharakatlanishtizimidantashkiltopadi. Harakattexnikasiharakatvazifalarinimuayyanusulbilanhalqilishuchunzarurvaetarlibo’lganharakatningdinamikvakinematikxususiyatlaridir (kuchlarningmuayyanizchilligi, gavdaningayrimqismlario’rtasidagimuvofiqlikvashukabilar).

Texnikaningasosiyqismi – ma’lumbirharakatdagiasosiymexanizmningengmuhimva xalqiluvchiqismidir. Texnikaningasosiyqisminibajarishnisbatanqisqavaqtoralig`idakattakuch sarflanishibilanifodalanadi.

Texnikaningdetallari – harakatningasosiymexanizminibuzmaydiganikkinchidarajalixususiyatdir. Texnikadetallariturli sportchilardaturlichabo’lib, buularningmorfologikvafunkstionalimkoniyatlarigabog`liqbo’ladi.

Texnikharakatlarnibajarishdaharakatlarningvaqtjihatidanma’lumbirfazalarifarqlanadi. Odatda, harakatlarninguchfazasi: tayyorgarlik, asosiyvayakunlovchifazalarinibelgilabqo’yishmumkin.

Tayyorgarlikfazasiningahamiyatiharakatniboshfazadabajarishuchunqulaysharoityaratishdaniborat. Busharoitlaryuguribkelish, sakrash, aylanmaharakatlarni (to’siqqo’yganda, koptoknio’yingakiritganda, hujumzarbasiniberishda) bajarishbilanyaratiladi. Asosiyfazadagiharakatlarbevositaasosiyharakatvazifalarinihalqilishgaqaratiladi. Biodinamiknuqtainazardanbufazadagiengmuhimnarsaharakatlantiruvchikuchlardantegishlivaziyatda, tegishliyo’nalishda samaralifoydalanishdaniboratdir.

Yakunlovchifazadagiharakatlargavdamuvozanatini saqlashmaqsadida so’nibboradiyokikeskintormozlanadi. Voleyboljudadinamiko’yinbo’lganligi sabablivoleybolchiturlitexnikusullarniegallashi, o’yinvaziyatidankelibchiqqanholdaularnitanlayolishivaunitez, aniqbajarishilozim. Buesao’yinchiningtexnikmahoratinibelgilaydi.

Yuqoritexnikmahoratbelgilariquyidagilarbilanifodalanadi:

- harakatusullarininganiqva samaralibajarilishi;

-halalberuvchiomillar (charchash, tashqisharoitning salbiyta’sirlari) mavjudligidaharakatlarningbajarilishbarqarorligi;

- raqibharakatlarigaqarabjavobharakatlarinitanlash, ularniqaytaqurishvabundaharakatqismlariniboshqaraolish;

- usullarningbajarilishishonchliligi.

Voleyboltaraqqiyotiningharxildavrlaridatexnikharakatlarnibajarishusullari, talablari, shakli, mazmunio’zgaradivatakomillashibboradi. Texnikusullarningo’zgarishigao’yinqoidalariningo’zgarishi, taktikharakatlarningtakomillashuvi, o’yinchilarjismoniytayyorgarligidarajasiningo’sibborishiasosiy sababbo’ladi. Hujumvahimoyadagio’yindinamikasiningo’sishi, harakatlarpotenstialiningoshibborishi, hujumvahimoyadagikombinastiyalararsenaliningkengayishihamtexnikusullarniyangilashgayokiqaytaqurishgaturtkibo’ladi.Shundaybo’lsa-da, o’yintexnikasidafoydalaniladiganusullarningbundan-da samaraliroqimkoniyatlariyo’qdebbo’lmaydi. Malakali sportchilarningfunkstionalvajismoniyimkoniyatlario’yintexnikasigayangi, ilg`orusullarnikiritishvauniro’yobgachiqarishuchunimkoniyatyaratadi. O’yintexnikasinitasniflash – ularnishakli, mazmuni, qo’llaniladiganusullarningnimagamo’ljallanganligi, harakatlarningbir-birigabog`liqligi, harakatlarningkinematikvadinamiktuzilishigaqarabma’lumguruhlarvabo’limlargaajratishdir. Voleyboltexnikasiikkitakattabo’lim: hujumvahimoyatexnikalarigabo’linadi. O’znavbatida, yuqoridagibo’limlarhamtexnikusullarningshaklivamazmunigako’rabirqanchaguruhlargabo’linadi. Harbirguruhdatexnikharakatlarningo’zigaxosbajarishusullarimavjudbo’ladi.