Qarshi davlat universiteti zologiya va fi ziologiya kafedrasi zoogeografiya fanidan

Zoogeografiyaning amaliy ahamiyati:

• 
  qishloq xo‘jaligida,
  
• 
  ov xo‘jaligida,
  
• 
  dengiz baliqchiligida,
  
• 
  qishloq va o‘rmon xo‘jaligi zararkunandalarini o‘rganishda,
  
• 
  hayvonlarning sonini boshqarishda,
  
• 
  ularni iqlimlashtirishda,
  
• 
  tabiatni muhofaza qilishda,
  
• 
  hayvon turlarining kelajakdagi holatini bashoratlashda,
  
• 
  meditsinada va boshqa sohalarda yaqqol namoyon bo‘ladi.
  

Zoogeografiyaning rivojlanish tarixi. Zoogeografiya fan sifatida X1X-asrda shakllandi. Ammo bu fanga tegishli bo‘lgan, turli-tuman mazmundagi fikrlarning paydo bo‘lishi, to‘planib borishi ancha oldinroq boshlangai. Biogeografiyaning rivojlanish tarixini olimlar turli davrlarga bo‘lganlar. Jumladan, biolog va zoogeograf olim M,A. Menzbir (1882) birinchi bo‘lib biogeografiyaning rivojlanishini to‘rtta bosqichga bo‘lishni taklif etgan. Amerikalik biogeograflar, jumladan, L. Styuart (1957) biogeografiya tarixini uchta davrga ajratadi. Biogeografiya tarixi va uni davrlarga bo‘linishini oydinlashtirish ishlari A.G. Voronov (1963) va G.V. Naumov (1969) kabi biogeograf olimlarga tegishlidir. Mazkur olimlar biogeografiyaning rivojlanish tarixini to‘rtga davrga bo‘lib o‘rganishni taklif etishgan. Bu davrlarda biogeografiya fanining turli yo‘nalishlariga bag‘ishlangan bir qancha ishlar amalga oshirilgan. 1777 yil nemis olimi Ye. Simmerman «Specimen zoologiae geographicae» kitobini chop etdi. Kitobda hayvonlar migratsiyasi to‘g‘risida asosli ma’lumotlar bayon etilgan va «biogeografiya» hamda «geografik zoologiya» terminlari birinchi bo‘lib ko‘llanilgan. Simmermanni zoogeografiya fanining asoschisi sifatida e’tirof kilishga to‘la xaqlimiz. Umuman olganda olimlarning hayvonlar geografiyasiga bo‘lgan qiziqishlari ortishi tabiatshunos olim Ch. Darvinning «Turlarning paydo bo‘lishi» (1859) asari bilai uzviy bog‘liq. Biogeografiyaning rivojida angliyalik tadqiqotchi F. Skleeterning (1858) hizmati alohida ahamiyatga ega. Angliyalik olim A.R. Uollesning «Hayvonlarning geografik tarqalishi» (1876) asari evolyusion biogeografiyaning asosi bo‘lib xizmat kiladi. Biogeografiyaning fan sifatida shakllanishida P.S. Pallas, A. Vagener. N.A.Seversov, A.F.Middendorf, E.A.Eversman, Yu.I.Semashko, G.I.Radde, B.K.Nikolskiy, N.A.Bobrinskiy, V.G.Geptner, Ya. A-Birshteyn, I.I.Puzaiov va boshqa olimlariing hizmatlari katta.
Hayvonlar evolyutsiya jarayonida tashqi muhitga moslasha borib, ma’lum
morfologik va biologik adaptiv belgilarga ega bo‘lib borganlar. Bu adaptiv belgilar o‘simlikda ma’lum tashqi qiyofa – gabitusni keltirib chiqaradi. Bunga biomorfa yoki hayotiy shakl deyiladi. Har bir hayotiy shakl ma’lum tashqi ko‘rinishga ega bo‘lib, u fiziologik xususiyatlari, o‘sishi va rivojlanishi tezligi, muayyan muhitga moslasha olishi bilan tavsiflanadi.

Nazorat savollari

1.Zoogeografiya fanining predmeti, maqsadi va vazifalari to`g`risida so`zlab bering?
2.Zoogeografiya fanining bo`limlari, tadqiqot va rivojlanish yo`nalishlari to`g`risida tushuncha bering?
3.Qaysi fanlar zoogeografiyaning rivojlanishida muhim ahamiyatga ega?
4. Zoogeografiyaning nazariy va amaliy ahamiyati nimalardan iborat?
5.Zoogeografiyaning fan sifatida rivojlanishiga hissa qo`shgan olimlar va ularning ishlari haqida nimalarni bilasiz?