Qarshi davlat universiteti roman german filologiyasi roman-german tillari kafedrasi

                           2. Ko’makchi fe’llar 

                           3. To’liqsiz fe’llar     

Yordamchi  fe‘llar  ushbu  toifadagi  fe‘llar  fe‘l  bo‘lmagan  so‘zdan  qo‘shma  fe‘l 

yasash uchun xizmat qiladi yoki ot kesim yonida kelib, bog‘lama vazifasini bajarib 

---

 

 

keladi.  Masalan:  taklif  qilmoq,  javob  bermoq,  ruxsat  etmoq,  g’olib 

hisoblanmoq.  Ko‘makchi  fe‘llar  ushbu  doiradagi  fe‘llar  etakchi  fe‘llarga  birikib, 

ularga qo‘shimcha ma‘no yuklab keladi. Masalan: o’qib bo’lmoq, yozib bo’lmoq, 

yozib  olmoq,  o’qib  olmoq,  o’qib  yurmoq,  yoza  olmoq,  o’qiy  olmoq,  yoza 

turmoq. 

        To‘liqsiz fe‘llar ushbu fe‘llar fe‘l va fe‘l bo‘lmagan so‘zlarga qo‘shilib kelib, 

yordamchi vazifalarda qo‘llanib keladi. Ushbu guruhdagi ‖edi, ekan, emish, emas, 

esa‖ to‘liqsiz fe‘llari o‘z xususiyatlarini yig‘ishtirib, zidlov bog‘lovchilari guruhiga 

ko‘chib o‘tgan.  

      O‘zbek  tili  fe‘l  so‘z  turkumining  eng  ahamiyatli  jihati  shundan  iboratki,  hech 

qachon affiksasiya usuli bilan fe‘ldan fe‘l yasab bo‘lmaydi.  

 

 

О‗tgan, hozirgi va kelasi zamonlarining har biri mahsus grammatik shakllar 

orqali ifodalanishini yuqorida kо‗rib chiqdik. Ammo bir zamon shaklining boshqa 

bir  zamon  shakliga  xos  ma‘noda  qо‗llanishi  ham  uchrab  turadi.  Ushbu  hodisa 

ma‘lum  uslub  talabi  bilan  sodir  bо‗ladi.  Harakatning  qaysi  zamonga  oidligi  esa 

umumiy holatdan sezilib turadi. 

O‗tgan,  hozirgi  va  kelasi  zamon  ma‘nolarining  har  biri  maxsus  shakl  orqali 

ifodalanishini  yuqorida  ko‗rsatdik.  Ammo  bir  zamon  shaklining  boshqa  zamon 

shakliga  xos  ma‘noda  qo‗llanishi  ham  uchrab  turadi.  Bu  hodisa  ma‘lum  uslub 

talabi  bilan  bo‗ladi.  Harakatning  qaysi  zamonga  oidligi  esa  umumiy  holatdan 

sezilib turadi.  

Yaqin  o‗tgan  zamon  shakli  -di  kelasi  va  hozirgi  zamon  ma‘nolarida 

qo‗llanishi  mumkin.  Hozir  qorong‘uda  qayoqqa  bordig-u,  nimayam  qildik 

(qayoqqa boramiz-u, nimayam qilamiz). 

Hozirgi  zamon  fe‘linining  kelasi  zamonga  oid  harakatni  ifodalash  uchun 

qo‗llanishi asosan ket, bor, yubor, boshla kabi fe‘llar doirasida uchraydi: Bularni 

sayohatga yuboryapmiz. Biz o‘qishga ketyapmiz. Bugun terimni boshlayapmiz.  

Hozirgi  zamon  shaklining  o‗tgan  zamonga  oid  harakatni  ifolash  uchun 

---

 

 

qo‗llanishi:  Kecha  dalada  chunonam  ketmon  chopyaptiki.  Bir  kuni  darchani 

buzaman deb bolta ko‘tarib kelayotibdi.