|
3. Eng qadimgi yozma manbalarda ta’lim-tarbiya masalalarining yoritilishi
“Avesto” haqida nimalarni bilasiz?
“Avesto” – zardushtiylik dinining muqaddas kitobi hisoblanib, dastlabki Sharq falsafiy qarashlarini o’zida aks ettiruvchi manbadir. Unda insonni kamolotga erishuvida mehnat, ezgulik, insoniylik, soflik, bag’rikenglik kabi sifatlarning ahamiyati chuqur ifodalangan.
Eng qadimgi yozma manbalarda ta’lim-tarbiya masalalarining yoritilishi
Zardushtiylik dinining nomi ushbu din asoschisi Zardusht (turli tillarda Zaratushtra, Zoroastr) ismidan olingan. Uning tug’ilgan joyi noma’lum. Zardusht miloddan avvalgi 1-mingyillikning birinchi choragida yashagan.
Zero, zardushtiylikda axloqiylikning asosi, sahovatlilik belgisi - mehnat deb ko’rsatilsa, ishyoqmaslik barcha nuqsonlarni keltirib chiqaruvchi sabab ekanligiga urg’u beriladi.
Zardushtiylik yoyilayotgan davrda ibodatxona ham, maxsus ilohiy kitoblar ham bo’lmagan. Diniy marosimlar ochiq havoda, gulxan yonida ado etilgan. Keyinchalik kohinlar Zardusht va’zlarini yozib borganlar. Zardusht dini kohinlari bunday diniy matnlarni yod bilganlar va ibodat paytida o’qiganlar. Zardusht vafotidan bir necha asr o’tgach barcha diniy marosimlar, madhiya va duolar kitob holiga keltirildi. Bu zardushtiylar muqaddas kitobi «Avesto» edi. «Avesto» so’zi «qat’iy qonunlar» ma’nosini bildiradi.
Zardusht diniga ko’ra, atrofdagi dunyo ikki qismdan tashkil topgan: yaxshilik va yomonlik. Bular o’rtasida azaldan kurash ketadi. Masalan, nur bilan qorong’ulik, hayot bilan o’lim, ezgulik bilan yomonlik, qonun bilan qonunsizlik o’rtasida.
“Avesto”dagi ta’limiy-axloqiy g’oyalar
Zardushtiylar hayotining Asosiy qismmazmuni xayrli ish, shirin so’z, olijanob oy-fikrdan iborat bo’lgan. Insonning Asosiy qismburchi adolatli turmush tarzi bo’lmog’i kerak. Yaxshilikning yomonlik ustidan g’alaba qilishini ko’zlab yashash kerak: yolg’on gapirmaslik, so’zning ustidan chiqmoq, faqat yaxshilik qilmoq.
Zardusht dini boyicha har bir inson hayot yo’lini o’zi belgilaydi; kimga yon bosmoqlik, kimni himoya qilishni o’zi hal qiladi.
Zardushtiylikda olov, er, suv va havo muqaddas sanaladi. Ularni yomon, yovuz narsalar bilan aralashtirmaslik lozim.
Zardo’shtiylik axloqining inson rioya qilishi lozim bo’lgan tarkibiy qismlari
-
Ezgu fikr
|
|
Ezgu so’z
|
|
Ezgu amal
|
Zardushtiylik ta’limotiga kо‘ra oila muqaddas hisoblangan. Oila qurish ijtimoiy ahamiyatga ega bо‘lgan. Erkak kishi zurriyot qoldirish layoqatiga ega bо‘lgan holda oila qurmasa, unga muayyan jazo berilgan. U qopga solib kaltaklangan, peshonasiga tamg‘a bosilgan yoki beliga zanjir bog‘lab yurishga majbur etilgan. Kо‘p bolali oilalarning davlat tomonidan mablag‘ bilan ta’minlashi yо‘lga qо‘yilgan. Egizak yoki bir yо‘la uchta farzand kо‘rgan ayollarning maxsus ravishda taqdirlanishlari e’tirof etilgan. Zardusht g‘oyalariga kо‘ra naslning sog‘lom bо‘lishi, qavm qonini toza saqlash, turli irsiy kasalliklar kelib chiqishining oldini olish maqsadida yaqin qarindoshlarning о‘zaro oila qurishi man etilgan.
“Avesto”da inson omili, uning salomatligini ta’minlash masalasi alohida bayon etilgan. Bugungi kunda xalq tabobatida qо‘llanilib kelayotgan va kishilar salomatligi saqlashda muhim ahamiyat kasb etgan ayrim usullar xususida ma’lumotlar beriladi. Bildirilgan fikrlar mazmuniga kо‘ra mavjud kasalliklarni davolashda dorivor о‘simlik (giyoh)lar yordamida tayyorlangan vositalardan samarali foydalanilgani ma’lum bо‘ladi. Ana shunday dorivor vositalar sirasida kunjut, kо‘knori, zira, piyoz, savsan, turp, xurmo, sabzi, behi, asal, zaytun moyi, shakar, shira hamda sedananing nomi qayd etiladi. Ayrim kasalliklarni bartaraf etishda dorivor о‘simliklarning ildizi, poyasi, bargi, guli, mevasi va urug‘laridan tayyorlangan qaynatmalarning foydasi katta ekanligi ta’kidlanadi. Kasalliklar rivojlanish davri, holati va turiga kо‘ra rejim asosida, duo о‘qitish, parhez saqlash, dori iste’mol qilish, shuningdek, jarrohlik amallarini tashkil etish kabi yо‘llar bilan davolangan. Asarda tabiblar tomonidan e’tirof etilgan va ularning faoliyatlarida asosiy axloqiy-ma’naviy g‘oya bо‘lib xizmat qilgan qasamnoma matni ham keltirilgan.
Xulosa qilib aytganda, “Avesto” asarida insonning barkamol bо‘lib yetishishida uning sо‘zi, fikri hamda ishi ezgu bо‘lishi va ezgulikning tantanasi uchun xizmat qilishiga katta e’tibor beriladi. Ushbu axloqiy uchlik g‘oyasi eng qadimgi davrlardan boshlab kishilik jamiyati taraqqiyotining keyingi bosqichlarida yaratilgan barcha ma’rifiy asarlar mazmunining shakllanishiga asos bо‘lgan. Zero, unda insonning inson sifatida ma’naviy va moddiy jihatdan kamol topishi uchun zarur bо‘lgan muayyan talablar о‘z ifodasini topib, hayot kodeksi sifatida nafaqat Sharq balki G‘arb xalqlarining ham muhim ma’naviy merosi bо‘lib qoldi. Asarda ifoda etilayotgan masalalarning ijtimoiy hayotning barcha jabhalarini qamrab olganligi Zardusht g‘oyalarining nazariy va amaliy ahamiyatini oshirib, uning qimmati bugungi kunda ham yuqori bо‘lishiga olib kelgan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
