Qarshi davlat universiteti o‘zbek tili va adabiyoti metodikasi kafedrasi

2. 8. Olmosh so‘z turkumi. (2 soat). 
Ot, sifat, son, ravish so‘z turkumlari o‘rnida qo‘llanib, ularni ko‘rsatuvchi, ularning vazifasini bajaruvchi so‘z 
turkumi  olmosh  ekanligi.  Olmoshlar  narsani,  uning  belgisi  va  miqdorini  anglatmasligi,  ularni  ishora  qilib 
ko‘rsatishga  xizmat  qilishi.  Olmoshlarning  mavhum  ma’no  anglatishi,  masalan,  narsalarni  bildiruvchi  olmosh 
ko‘pincha  otlardan  keyin  qo‘llanib,  shu  otning  ekvivalenti,  morfologik  sinonimi,  uning  o‘rinbosari  bo‘lib  kelishi. 
Olmosh  ma’nosi  va  xususiyati  jihatidan,  qaysi  so‘z  turkumi  o‘rnida  kelishiga  qarab  umumlashgan  ot, 
umumlashgan belgi, umumlashgan miqdor bildiruvchi olmoshlarga ajratilishi. 
Olmoshlar boshqa so‘z turkumi o‘rnida kelishi, shu so‘z turkumlarining o‘rnida kelishi bilan birga, o‘ziga xos 
grammatik belgilariga ham ega. Jumladan, umumlashgan narsa bildiruvchi olmoshlar ma’lum grammatik belgilari 
bilan otdan farq qiladi. Bu olmoshlar grammatik sonni boshqacharoq ifodalaydi – birlik va ko‘plik shakllari bo‘lgan 
men  va  biz  olmoshlari  o‘rtasida  bog‘lanish  otlardagi  birlik  va  ko‘plik  shakllariga,  olmoshning  kelishik  bilan 
qo‘llanishi  ham  otdan  farq  qilishi,  chunonchi  ba’zan  otda  kelishik  affikslari  tushib  qolsa,  olmoshlarda  kelishik 
ko‘rsatkichlari  tushmasligi.  Olmoshlar  sintetik  jihatdan  otlardan  farq  qilishi.  Umumlashgan  narsa  bildiruvchi 
olmoshlar  sifat  va  qaratqich  kelishigidagi  ot  tomonidan  aniqlanmasligi,  olmoshlarda  yasalish xususiyati yo‘qligi, 
shakl yasalishi ham kuchli emasligi. Belgi bildiruvchi olmoshlarning sifat va sondan farqi mavhum umumiy ma’no 
anglatishi ekanligi. 
Olmoshlar turlari: a) kishilik olmoshi; b) o‘zlik; v) ko‘rsatish;      g) belgilash; d) so‘roq; ye) bo‘lishsizlik; yo) 
Gumon olmoshlari va ularning o‘ziga xos ma’no va belgilari o‘zaksini topishi.