Qarshi davlat universiteti o‘zbek tili va adabiyoti metodikasi kafedrasi



Download 2,09 Mb.
Pdf ko'rish
bet127/245
Sana02.09.2021
Hajmi2,09 Mb.
#162437
1   ...   123   124   125   126   127   128   129   130   ...   245
Bog'liq
ona tili morfemika soz yasalishi morfologiya fanining oquv-uslubiy majmuasi

3-mashg‘ulot (2soat). 
Mavzu: Affiksal morfemalarning ayrim xususiyatlari. 
Reja: 
1. Affiksal morfemalarning tuzilish jihatdan turlar polisemiyasi.   
2. Affiksal morfemalar polisemiyasi. 
3.Affiksal morfemalar omonimiyasi.  
4. Affiksal morfemalar sinonimiyasi. 
5. Affiksal morfemalar antonimiyasi. 
6. Kо‘rsatilgan mashqlar tо‘pplamidagi   6,10,11.,14-mashqlarni ishlash 
7. Sо‘zlar tavsiya etish asosida talabalar bilimini baholash. 
Adabiyotlar: 
1. SH.Shoabdurahmonov nash b. kо‘rsatilgan darslik,163-166-betlar. 
2. R.Qо‘ng‘urov, N.Tixinov. О‘zbek tilining morfem lug‘ati, Toshkent, 1977. 
3. M.Mirzayev, Y.Eshonqulov. О‘sha mashqlar tо‘plami. 68-69-betlar. 
          4.K.Usmonov.Qо‘shimchalar 
omonimik 
xususiyatlarini 
о‘rganish.Toshkent, 
"О‘qituvchi",1991y.  
 
О‘qituvchi  affiksal  morfemalarning  tuzilishi  haqida  bevosita  tо‘xtalishdan  oldin  affikslarning 
sо‘zga  qо‘shilish  tartibida  ma’lum  qonuniyat  borligi,  shunga  kо‘ra  sо‘z  yasovchi  affiksal  morfema 
sо‘zning  leksik  ma’no  ifodalovchi  qismiga  kirishini  va  shunga  muvofiq  bu  turdagi  affikslar  shakl 
yasovchi affikslardan oldin qо‘shilishini eslatadi. 
Talabalarni ishtirok ettirgan holda ish +chi +lar, aql -li +roq, sо‘z + la +di kabi misollardagi sо‘z 
yasovchi  va  shakl  yasovchilarning  о‘zakka  qо‘shilish  tartibini  amalda  kо‘rsatadi.  Shundan  keyin  
о‘zbek tilida affikslar suffiks xarakterida bо‘lishi, ya’ni sо‘zda о‘zakdan keyingi о‘rinda qо‘shilishini 
eslatadi.  Misol  sifatida  bahor+gi,  bosh  +la  +t  +tir  +di,  ish  +la  +sin,  mehnat  +kash  +lar  +ga  kabi 
sо‘zlarni keltirib,  ularda  affikslarning о‘rnini tushuntiradi. Shu  bilan  birga tilimizda  boshqa tillardan 
о‘zlashgan  anti  +fashist,  ser  +ma’no  be  -nuqson,  ba  +davlat  kabi  sо‘zlarni  ham  keltiradi  va  bu 
sо‘zlarda  о‘zakdan  oldin  sо‘zga  qо‘shiluvchi  affikslar  borligini  ham  eslatadi  va  bular  porefiks  deb 
nomlanishini bayon etadi. 
Ana  shundan  keyin  о‘qituvchi  affiksal  morfemalarning  struktura  jihatidan  sodda  va  qо‘shma 
bо‘lishi haqida tо‘xtaladi. 
Talabalarga  bu  haqda  ma’ruzada  ham  ta’kidlanganini  eslatib,  temirchilik,  tirikchilik 
misollaridagi  affikslar  strukturasining  sodda  va  qо‘shmaligini  tushuntiradi.  Temirchilik  sо‘zidagi  –


chi+lik  affikslari  sodda  ekanligini  sо‘zga  har  qaysi  yasovchi  qо‘shilganda  yangi  leksik  ma’noning 
yuzaga  -kelishi  bilan,  tirikchilik  sо‘zidagi  -chilik  affiksining  qо‘shmaligini  -chi  va  lik  affikslari 
birgalikda bitta leksik ma’noni yuzaga keltirishi bilan isbotlaydi. Shuningdek, affikslarning sodda yoki 
qо‘shmaligi shakl yasovchi qо‘shimchalarda ham mavjudligini eslatib, ishla +moqchi, ishla 
:
+moqda, 
о‘t  +kaz  +di  kabi  misollarni  keltiradi  va  ularning  sodda  yoki  qо‘shmaligini  talabalarga  izohlattirish 
asosida isbotlaydi. 
Shundan  keyin  о‘qituvchi  affiksal  polisemiyasini  paxta-chilik,  sabzavot-chilik  (kasb  nomi), 
tо‘qchilik, pishiqchilik(asosdan anglashilgan narsa-hodisaning borligi holatini ifodalaydi), ulfatchilik, 
tirikchilik  (asosdan  anglashilgan  tushuncha  bilan  bog‘liq  bо‘lgan  ishni  bildiradi)  misollarini  keltirish 
asosida talabalar esiga tushiradi. 
Affikslar  omonimiyasini  esa  qо‘llanma  (darslik  ot-sо‘z  turkumi),  qaynatma  (shо‘rva)-sifat  sо‘z 
turkumi,  aytma  (buyruq  fe’lning  bо‘limsiz  shakli  yasovchi)  misollaridagi  -ma  qо‘shimchasi  va  bu 
qо‘shimcha ifodalangan ma’nolar asosida kо‘rsatadi. 
Affikslar  sinonimiyasi  haqida  tо‘xtalib.savlat  +li,  savlat  +dor,  ser  +savlat,  ba  +davlat 
misollaridagi -li,-dor,-ser, ba, affikslarini keltiradi, 
Affikslar antonimiyasi uchun esa, talabalar faolligini ta’minlash maqsadida    ular    ishtirokida    
kuch+li, kuch  +siz, baraka+li, be+baraka, foyda+li-foyda+siz kabi misollarni aytadi. Bu sо‘zlardagi -
li, -siz, be-affikslari orqali affikslar antonimiyasini qisqa tushuntiradi. 
Mavzu haqida nazariy fikrlarni talabalar bilan muhokama etib olgandan keyin talabalarnint bu 

Download 2,09 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   123   124   125   126   127   128   129   130   ...   245




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish