Qarshi davlat universiteti magistratura bo‟limi

 

---

 

33 

2-jadval 

 

Usul 

 

Texnik-ekonomik kursatgichlari 

Tozalik 

darajasi 

Nisbiy  kapital 

xara-jatlari, 

M/kVt.s 

Nisbiy 

ekspluatatsion 

xarajatlar, 

M/kVt'sYU"

3

 

Oxakli 

Sulfit-bisulfitli 

Ishkor-alyuminatli 

Kumir adsorbsion 

Oksid-marganetsli 

Katalitik 

85 

90 

90 

90 

90 

90 

7,8  

10  

35  

20  

16  

25 

0,37 

0,44 

1,6 

1,6 

0,24 

1,0 

 

Birinchi  usuldan  boshqa  barcha  usullar  qo‘shimcha  mahsulotlar  beradi. 

Tarkibida  0,1-0,15%  SO

2

  bo‘lgan  gazlarni  tozalash  uchun  ohakli  usuldan 

foydalanish  iqtisodiy  jihatdan  qulay,  oltingugurt  IV-oksidning  miqdori  ko‘p 

bo‘lganda  esa  sulfit-ammoniy  gidrosulfitni  qo‘llashga  asoslangan  ammiak-

avtaklavan, ammiak-siklik usullardan foydalanish tavsiya etiladi. 

b)  Muborak  va  sho‟rtan  gaz  majmuasidan  chiqadigan  gaz 

chiqindilaridan sulfat kislota ishlab chiqarish. 

Kam  chiqindili  protsesslarni  yaratish  masalasi,  hozirgi  zamon  talabining 

dolzarb  masalalaridan  biri  hisoblanadi.  Bu  muammo  shunday  ishlab  chiqarishni 

tashkil  qilish  bilan  bog‘liq,  unda  oxirgi  ma‘lumotlarga  ko‘ra  chiqindilar  iloji 

boricha yoki butunlay ikkilamchi materiallar resurslariga aylantiriladi. 

Akademik  V.A.Lechyasovning  fikricha  hozirgi  zamon  texnologiyasidagi  tub 

burilish quyidagi xususiyatlarga ega bo‘lishi zarur: 

1  .O‘zgarishlarning  kengligi,  bunda  xalq  xo‘jaligi  tarmoqlarini  ba‘zilarini 

qamrab olishi kerak. 

2. Material hajmning qisqarishi. 

---

 

34 

3.  Xom  ashyoni  kompleks  ravishda  qayta  ishlash  va  atrof  muhitni 

ifloslantiradigan chiqindilarni bo‘lmasligi. 

4. Ekstremal fizik ta‘sirlardan keng foydalanish. 

5.  Informatika,  avtomatik  boshqarish  sistemasi  va  robotlashtirilgan  texnikani 

qo‘llash hamda har tomonlama taraqqiy ettirish. 

Bundan  tashqari  hozirgi  vaqtda  ishlatiladigan  kimyoviy-texnologiya 

protsesslarning  elektron  hisoblash  kompleks  texnologik  protsesslarning  avtomatik 

boshqarish  sistemasini  tashkil  etmoqda.  Bu  jarayonlar  jahon  amaliyotida, 

bo‘yoqlar, sulfat kislota olishda keng qo‘llanilmoqda. 

Muborak  gazni  qayta  ishlash  zavodi,  Sho‘rtan  gaz  konlari  boshqarmasi  va 

sho‘rtan  gaz  kimyo  majmuasining  oltingugurt  olish  sexlaridan  atmosferaga 

chiqarib  yuborilayotgan  S0

2

  gazi  sulfat  kislotasini  kontakt  usulida  olish 

jarayonining  I-bosqich  mahsuloti  va  II-bosqich  xom  ashyosi  sifatida  qo‘llanishi 

mumkin. 

Bizga  ma‘lumki  gaz  sanoatida  ishlab  chiqilgan  elementlar  oltingugurtning 

qariyb 90% kimyoviy korxonalarda sulfat kislotasini ishlab chiqarishga sarflanadi 

ya‘ni 

S + 0

2

 = S0

2

              (I) 

2S0

2

 + 0

2

 = 2S0

3

      (II) 

S0

3

 + H

2

0 = H

2

S0

4

 (III) reaksiyalari buyicha sulfat kislota olinadi. Gaz sanoati 

korxonalarining  biosferaga  chiqarib  yuborilayotgan  zaharli  gazlardan  asosiysi 

bo‘lgan  S0

2

  ni  sulfat  kislota  ishlab  chiqarishdagi  I-bosqich  xom  ashyosi  sifatida 

qo‘llanilganda I-bosqich reaksiyaga hech bir hojat qolmaydi ya‘ni 

2S0

2

 + 0

2

 = 2S0

3

     (I) 

S0

3

  +  H

2

0  =  H

2

S0

4

  (II)  reaksiyalari  buyicha  sulfat  kislota  olish  mumkin.  Bu 

texnologiyani qo‘llashdan maqsad, ekologik muammolarni hal qilishda atrof muhit 

S0

2

  gazidan  tozalanadi  va  kimyoviy  texnologiya  asosida  ishlayotgan  korxonalar 

uchun  noyob  bo‘lgan  sulfat  kislotasi  ishlab  chiqish  mahalliy  xom  ashyolardan 

olinishi ko‘zda tutilib ko‘plab iqtisodiy va ekologik samara berish yaqqol seziladi  

---

 

35