Qarshi davlat universiteti kimyo kafedrasi noorganik kimyo fanidan

Ishlatilishi. Alyuminiy metali yengilligi (2,7 г/см³) sababli samolyotsozlikda, xalk xo‘jaligida uy-ruzgor buyumlari yasashda; kimyoviy jixatdan barkarorligi tufayli kimyoviy apparatura, elektr simlari, kondensator tayyorlashda, alyuminiy folgasi ozik-ovkat, farmatsevtika soxasida ishlatiladi.

Alyuminiyning eng muxim qotishmasi dyuralyumin, tarkibi 94% Al, 4% Cu, 0,5% Mg, Mn, Fe, Si - dan iboratdir.

Alyuminiy va uning birikmalari turli xil qotishmalar olishda, keramika, sement va shisha olishda, organik moddalarni sintez qilishda ishlatiladi.

Galliy, belgisi - Ga. 1875-yilda fransuz kimyogari Lekok de Buabodran tomonidan rux tarkibidan spektr usuli bilan topildi. (Yunon. Gallia - Galliya, Fransiyaning eski nomi), (lot. Gallium), davriy sistemaning III guruh elementi, tartib raqami 31, atom massasi 69,72. Galliy kumushdek oq tetragonal kristall, yumshoq metall; т_суюқ=29,8⁰C, т_қайн=2205⁰C, zichligi 6,0947 г/см³, ikki izotopdan iborat Ga⁶⁰ (60,5%), Ga⁷¹ (39,5). Sun’iy olingan radioaktiv izotoplari ham bor. 1871-yilda D.I.Mendeleyev 31 raqamli elementning borligini va xossa-larini o‘zi kashf etgan davriy qonunga asoslanib, oldindan aytgan edi.

Minerallari. Yer kurrasida uning tarkibi 1,5·10^-3 (og‘irligi bo‘yicha) boshqa minerallarda uchraydi. Izomorf qo‘shimcha bo‘lib, masalan, alyuminiy, temir, rux aldamasi mineralida uchraydi. Germanit mineralida galliyning yuqori miqdori uchraydi. Boksit va nefelinda galliy miqdori 0,04 dan 0,001% gacha bo‘ladi. Ko‘mirda galliy germaniy bilan uch­raydi. Ko‘mir kulida esa 0,1dan 0,001% gacha bo‘ladi.

Ishlatilishi. Termometrlar va optik ko‘zgular tayyorlashda ishla­tiladi; birikmalari zaharli, bularning fiziologik ta’siri simob va margimush birikmalaridan kuchliroq; tibbiyotda ishlatiladi. Yarim o‘tkazgich elektronikasida galliyning qotishmalari amalgama shaklida bo‘lib, sto­ma­tologiya sohasida ishlatidi.