Qarshi davlat universiteti ijtimoiy fanlar kafedrasi

2. О‘RTA OSIYO MA’RIFATPARVARLIK  

FALSAFASIDA INSON TALQINI 

 

2.1. XIX asrning ikkinchi yarmi va XX asr boshlarida О‘rta  

       Osiyoda  ma’rifatparvarlik............................................................................37 

2.2. Jadidchilik falsafasida inson ta’rifi...............................................................46 

 

X u l o s a....................................................................................................59 

 

Tavsiyalar…………………………………………………………………61 

 

Foydalanilgan adabiyotlar...........................................................................62 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

3 

 

 

K I R I S H 

Fan ijtimoiy ongning mustaqil shakli sifatida ikki ming yildan buyon rivojla-

nib kelmoqda. Biroq u vujudga kelishi bilanoq moddiy ishlab chiqarish jarayoniga 

ta’sir ko’rsata boshlagani yo’q. Ibtidoda fanning yutuq-lari empirik xarakterga ega 

bo’lgani, o’rta asrlar davomida ijtimoiy ishlab chiqarish bo’g’inlarining bir-biridan 

ajratilganligi fanning ishlab chiqarish jarayonidagi ishtirokini cheklab qo’ygan edi. 

Industrial ishlab chiqarishning vujudga kelishigina fanning ishlab chiqarish jarayo-

nidagi rolini va o’rnini mustashkamladi. Bundan ko’rinib turibdiki, fan va texnika-

ning maqsadli rivojlanishi, shuningdek uning yutuqlarining xalq xo’jaligi tarmoq-

lariga tatbiq etilishi XVII-XVIII asrlardangina boshlandi. 

Aynan  shu  davrda  falsafa  avvalgidek  san’at  yoxud  dinga  emas,  fan  yutuq-

lariga tayanib muloqaza yurita boshladi. Shu boisdan  XVII-XVIII asrlar Yevropa 

falsafasida ma’rifatparvarlik g‘oyalari keng rivoj topdi. XIX asrning ikkinchi yar-

mi  va  XX  asr  boshlarida  esa  O‘rta  Osiyoda    ma’rifatparvarlik  jamiyat  taraqqi-

yotining tendensiyasiga aylandi.  

Eng  muhimi,  ma’rifatparvarlik  va  insonparvarlik  g‘oyalari  bugungi  kunda 

ham o‘z dolzarbligini yo‘qotgani yo‘q. Chunki hozirgi zamon sivilizatsiyasi bilan 

shaxs  ma’naviy  qiyofasi  orasidagi  dialektik  aloqadorlikda  progressiv  xususiyatlar 

bilan bir qatorda ayrim regressiv jihatlar ham namoyon bо‘lmoqda. Tendensiyaviy 

о‘zgarishlar insoniyat turmushini yengillashtirish, taraqqiyotini jadallashtirish bilan 

bir qatorda kо‘plab ijtimoiy jarayonlarni ham yuzaga keltirmoqdaki, bu jarayonlar 

shaxs ma’naviy qiyofasiga salbiy ta’sir о‘tkazmoqda. Ushbu salbiy ta’sirni kamay-

tirish  uchun  esa  yana  ma’rifatparvarlik  va  insonparvarlik  g‘oyalariga  murojaat 

etish  zaruriyati  tug‘ilmoqda.  Kо‘rinib  turibdiki,  malakaviy  ishning  mavzusi  о‘zi-

ning dolzarbligi va jiddiy ahamiyatga egaligi bilan ajralib turadi.  

 

 

 

 

---

4