Qarshi davlat universiteti ijtimoiy fanlar kafedrasi

O‘xshashlik bo‘yicha xulosa: mohiyati va mantiqiy tuzilishi
Fanda va amaliy ishlarda ko‘pincha yagona, o‘zining individual tavsifno-malariga ko‘ra takrorlanmaydigan hodisalar, predmetlar va voqealar tadqiqot obyekti bo‘ladi. Ularni izohlash va baholashda deduktiv va induktiv mulohazalarni qo‘llanish mushkul bo‘ladi. Bunday holda mulohazaning uchinchi usuli - o‘xshashligi bo‘yicha xulosaga murojaat qilinadi: yangi yagona hodisa boshqa, ma’lum va u bilan o‘xshash bo‘lgan yagona hodisaga qiѐslanadi va ilgari olingan axborot ushbu o‘xshash hodisaga ham tegishli deb olinadi.
Fizika tarixida tovushning tarqalishi mexanizmini aniqlashda uni suyuqlik harakati bilan qiѐslab xulosa chiqarish shunday shaklda kechgan edi. Shunday qiѐslash asosida tovushning to‘lqinli nazariyasi paydo bo‘ldi. Bunday holda suyuqlik va tovush qiѐslash obyektlari, ularning tarqalishining to‘lqinsimon usuli esa - o‘tkazilgan belgi bo‘lgan.
O‘xshashlik bo‘yicha xulosa - bu muayyan belgining tadqiq qilinaѐtgan yagona obyekt (predmet, hodisa, munosabat ѐki sinf)ga mansubligi haqida ushbu obyektning muhim belgilar bo‘yicha boshqa bir ma’lum yagona obyektga o‘xshashligi asosida chiqarilgan xulosadir.
O‘xshashlik bo‘yicha xulosadan ilgari har doim ikkita obyektning o‘xshashligi va ular o‘rtasidagi farqni aniqlashga imkon beradigan qiѐslash operatsiyasi o‘tkaziladi. Bunda o‘xshatish uchun nafaqat mos kelishlar, balki farqlar nomuhim bo‘lgani holda eng muhim belgilardagi o‘xshashlik talab etiladi. Aynan shunday o‘xshashliklar ikkita moddiy ѐki ideal obyektlarni taqqoslash uchun asos bo‘ladi.
Ma’lum bilimdan yangi bilimga tomon mantiqiy o‘tish o‘xshashlik bo‘yicha xulosalarda: agar ikkita yagona predmetlar muayyan belgilariga ko‘ra o‘xshash bo‘lsa, unda ular boshqa, qiѐslanaѐtgan predmetlardan birida aniqlangan belgilarda ham o‘xshash bo‘lishi mumkin, degan qoida orqali tartibga solinadi. belgilari ham hisobga olinmasa, unda bunday o‘xshashlik faqat yuzaki deb baholanishi mumkin.
Argumentlash nazariyasi.
Argumentlash (dalillash) - deb biror fikr muloxazani yoki muloxazalar tizimini voqelikka bevosita murojaat qilish yo’li bilan ( kuzatish, tajriba, eksperiment va xakozo) yoki chinligi avvaldan aloxida tasdiqlangan boshqa muloxazalar yordamida asoslab berishiga aytiladi.Bevosita, bilvositali bo‘ladi. Birin­chisisida hissiy bilishga, tajriba, eksprementga, ikkinchsida vositali tashqi muloxazalarga asoslanadi.(chinligi avvaldan tasdiqangan).