Qarshi davlat universiteti ijtimoiy fanlar fakulteti mehnat iqtisodi va sotsiologiyasi

(10-band O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2018-yil 30-noyabrdagi 34-sonli qarori tahririda)
Oldingi tahrirga qarang.
11. Nikohdan ajratish to‘g‘risidagi arizani qabul qilgach, sudya har bir ish bo‘yicha uni FPK 21-bobida nazarda tutilgan tartibda sudda ko‘rishga tayyorlashi shart.
(11-bandning birinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2018-yil 30-noyabrdagi 34-sonli qarori tahririda)
Jumladan, ishni sudda ko‘rishga tayyorlash tartibida, qoida tariqasida, ikkinchi tarafni chaqirishi, uning arizaga nisbatan munosabatini aniqlashi kerak. Shu maqsadlarda sudya taraflar bilan oilani saqlab qolish masalasida suhbat o‘tkazadi. Sudya, shuningdek er-xotin o‘rtasida nikohdan ajratish da’vosi bilan bir vaqtda hal qilinishi lozim bo‘lgan boshqa nizolar bor-yo‘qligini aniqlaydi, taraflarga voyaga yetmagan bolalari ta’minoti uchun buyruq tartibida aliment undirish huquqini tushuntiradi, ishning ko‘rilishi uchun ahamiyatga molik boshqa masalalarni aniqlaydi.
12. Oila kodeksining 44-moddasiga muvofiq nikohdan ajratish to‘g‘risidagi ishni ko‘rishda er-xotin sudga quyidagi masalalar yuzasidan kelishuv taqdim etishlari mumkin:
nikohdan ajratilgandan keyin voyaga yetmagan bolalar ulardan qaysi biri bilan yashashi to‘g‘risida;
voyaga yetmagan bolalar va (yoki) mehnatga layoqatsiz muhtoj er(xotin)ga ta’minot berish uchun mablag‘ to‘lash tartibi va miqdori to‘g‘risida;
er-xotinning umumiy mol-mulkini bo‘lish to‘g‘risida.
Bunday kelishuv mavjud bo‘lmagan yoki mazkur masalalar yuzasidan er-xotin o‘rtasida nizo bo‘lgan hollarda ular nikohdan ajratish to‘g‘risidagi talab bilan bir vaqtda mazmunan ko‘rib chiqiladi.
Kattalar ba'zan oilada bolalar bo'lsa, o'z harakatlarining oqibatlari haqida o'ylamaydilar. O'zimizni o'zgartirmasdan bolani qadr-qimmat bilan tarbiyalash deyarli mumkin emas. Bola oqsoqollarni kuzatadi va hamma narsada ularga taqlid qilishga harakat qiladi: kundalik hayotda, odamlar bilan munosabatlarda va oilada. U o'zi uchun kattalar hayotida unga rahbarlik qiladigan modelni shakllantiradi. To'liq oilada otaning qiyofasi o'g'illari unga qaraydigan erkakning prototipi hisoblanadi. Ona - ayollar orasida tengi yo'q ayol. Tug'ilgandan boshlab bolalar ota-onalarini ko'radilar, ular birinchi va eng muhim odamlardir. Bolalarning atrofdagi dunyo haqidagi tushunchasi ota-onalari misolida shakllanadi. Bolaning ko'zi bilan ajralish To'liq bo'lmagan oilada ulg'aygan deyarli har bir kishi, balog'at yoshiga qadar o'ziga yaqin odamlarning ajralish jarohatini boshdan kechirdi. Ajralish paytida bolaning his-tuyg'ularining darajasi uning yoshi va temperamentiga bog'liq. Barcha bolalar bunga o'zlariga xos tarzda chidashadi. Qanday bo'lmasin, ota-onaning ajralishi bolaning shaxsiyatiga ta'sir qiladi.
Kichkina odam kattalar orasida paydo bo'lgan vaziyatni tushunishga qodir emas, shuning uchun uning uchun ajralish har doim psixologik drama, yaqinlari tomonidan etkazilgan zarbadir. Faqat sababchi bo'lganlargina bolaning azobini engillashtira oladi. Ajralish va bolalar - bu murakkab va ziddiyatli vaziyat. Bolalar uchun kim va nima uchun qarindoshlari bilan ajrashishi mumkinligini tushunish qiyin. Turli yoshdagi bolalar ona va dadaning ajralishiga qanday toqat qiladilar? 6 oygacha bo'lgan bolalar o'zlarining ko'rish sohasiga kirgan yoki undan g'oyib bo'lgan yangi odamlarni sezmaydilar.

Ularga yaxshi g'amxo'rlik qilish bilan ular vaziyatda juda oz yoki umuman o'zgarishlarni ko'rmaydilar. Kichkintoylar bir necha kun ichida ota-onasini unutishadi. Olti oydan boshlab bolalar ota-onalarning kayfiyatini his qila boshlaydilar, eng kichik o'zgarishlarni sezadilar. O'zlariga ko'ra, ular ota-onalardan birining uzoq vaqt yo'qligini boshdan kechirmoqdalar, ular qayg'uli va xavotirda. Ular oilaviy muhitdagi o'zgarishlarga sezgir va oson himoyasiz. Bir yarim yoshli bola ota-onaning ajralishi fonida qo'rquv va fobiya rivojlanishining namoyon bo'lishiga moyil. Ba'zida bu tendentsiya ruhiy kasallikka aylanishi yoki tengdoshlar bilan munosabatlarga ta'sir qilishi mumkin. Uch yoshdan olti yoshgacha bo'lgan bolalar ota-onalarning buzilishiga ayniqsa sezgir. Ular uchun his-tuyg'ularga dosh berish juda qiyin va ajralish ular uchun juda kuchli zarba. Bolalar haqiqiy sabablarni tushunmaydilar va sodir bo'lgan voqea uchun o'zlarini ayblay boshlaydilar. Ular hamma narsani o'zgartirishni so'rashadi, o'zlarini yaxshi tutishga va'da berishadi. Ajralishdan keyin bolada ilgari sezilmagan yangi fazilatlar paydo bo'lishi mumkin.
U ko'proq tashvishli va shubhali yoki kamroq o'ziga ishongan, uyatchan va kamtar bo'lishi mumkin. Olti yoshdan to'qqiz yoshgacha, ajralish davrida bola ota-onadan birining etishmasligini keskin his qiladi, bu esa uzoq davom etadigan depressiyani keltirib chiqarishi mumkin. Bola o'zini zaif va chalkash his qiladi. Depressiya tashvish va atrofdagi hamma narsaga befarqlik hissini keltirib chiqaradi.Oqibatlari juda boshqacha bo'lishi mumkin - nevrozlardan patologik odatlargacha. Maktabda bu tengdoshlar va o'qituvchilarga nisbatan tajovuzkor munosabat shaklida namoyon bo'lishi mumkin. Muvozanatsiz xatti-harakatlar, akademik muvaffaqiyatsizliklar - bularning barchasi ota-onalarning ajrashishining oqibatlari. O'zgarishlar ota-onalar bilan munosabatlarda ham namoyon bo'ladi. Bola aldashni boshlaydi, savollarga qo'pol javob beradi, mojaroga kiradi yoki hatto uni qo'zg'atishga harakat qiladi. Shunday bo'ladiki, bola ota-onalardan birini yomon ko'rishi mumkin, ikkinchisiga nisbatan e'tibor va g'amxo'rlik. Maktab yoshidagi bolalar (olti yoshdan o'n ikki yoshgacha) vaziyatga o'zlarining qarashlarini shakllantiradilar va ular sodir bo'lgan voqea uchun faqat uning aybi bo'lgan deb hisoblab, ota-onalardan birini ayblashlari mumkin. O'smirlik davrida kamroq og'riqli. O'smir atrofidagi hayotga qiziqadi, u allaqachon dunyoni adekvatroq baholaydi va ajralish bilan bog'liq vaziyatga osonroq qaraydi. U sabab-oqibat munosabatlarini aniqlay oladi va keyingi rivojlanishlarni va ota-onalar o'rtasidagi munosabatlarning tabiatini taklif qiladi. Farzandimga qanday yordam bera olaman? Bola necha yoshda bo'lishidan qat'i nazar, u doimo kattalarning yordami va yordamiga muhtoj. Agar ota-onalar o'zaro qarorga kelishgan bo'lsa va ajralish muqarrar bo'lsa, u bu haqda xabardor qilinishi kerak. U oila a'zosi va ota-onaning qarori haqida bilishga to'liq haqli. Ota-onalardan birining qadr-qimmatini kamsitmasdan, kamsitmasdan, uning sabablarini tushuntirishga harakat qilish, mo'rt bolaning ruhiyatiga tushadigan zarbani yumshatish kerak. Ba'zi hollarda mutaxassisdan psixologik yordam so'rash zarbadan omon qolishga yordam beradi. CRD bilan bolaga e'tibor berish kerak. Bunday bolaga shartsiz sevgi va g'amxo'rlik kerak, u boshqalarga qaraganda vahima hujumlariga ko'proq moyil bo'ladi va ajralish unga fojiali ta'sir qiladi. Bolalar psixologlari, agar ajralish to'g'risida qaror qabul qilingan bo'lsa, o'zini qanday tutish kerakligi haqida maslahat beradi: Ajralishdan keyin ota-onalarning muloqot qoidalari Ajralishdan keyin ota-onalar bolaning birgalikdagi vasiyligi to'g'risida kelishib olishlari kerak. Buni qilish juda qiyin, lekin bola uchun siz bu qiyinchiliklarni engishingiz kerak. Bu jarohatni kamaytirish va engillashtirish uchun bajarilishi kerak. Agar sobiq er va xotin o'zaro xotirjam munosabatlarni saqlab qolishga muvaffaq bo'lishsa, bolalar o'zlarini qulay his qilishadi va ota-onalarning ajrashishiga ular sabab bo'lgan deb qaror qilmaydi. Ota-onaning ajralishi har doim bola uchun og'ir psixologik travma hisoblanadi. Dunyoning shu paytgacha mavjud bo'lgan butun manzarasi o'zgarmoqda. Bolaning bunday qarindoshlari va do'stlari onasi va dadasi qanday ajralib turishini tushunish qiyin. Ko'pincha u ota-onasining ajralishida o'zini, injiqliklarini va itoatsizligini ayblashga moyil bo'ladi, bu uning fikricha, ota-onalardan biri oilani tark etishiga ta'sir ko'rsatdi. Ota-onalarning ajralish vaqtidagi bolaning yoshiga qarab, ajralishdagi bolalar psixologiyasi o'ziga xos xususiyatlarga ega. Agar ota-onaning ajralishi chaqaloq bir yoshdan uch yoshgacha bo'lgan davrda sodir bo'lsa, u hali oilada qanday o'zgarishlar yuz berganini tushuna olmaydi. Agar qiziqsangiz, batafsilroq o'qishingiz mumkin. Bola otasining qaerdaligini, qaerga ketganini, qachon qaytib kelishini so'rashi mumkin, ammo bolaning xatti-harakatlarida yorqin hissiy ko'rinishlar kuzatilmasligi mumkin. Ota-onalarning ajralishi natijasida yuzaga keladigan oqibatlar mo'rt psixika uchun ancha jiddiyroqdir. Onasi tomonidan tarbiyalangan o'g'il bola qarama-qarshi jins bilan munosabatlarni xulq-atvorning "ayol modeli" ga ko'ra quradi, oiladagi erkaklarning rolini juda noto'g'ri tushunadi. Oilani tark etgan otasining e'tiboridan mahrum bo'lgan qiz, turmush o'rtog'ini tanlashda va uning fazilatlarini baholashda jiddiy qiyinchiliklarni boshdan kechiradi. Ushbu ma'lumotlar statistik ma'lumotlar bilan ham tasdiqlanadi, ajralishlarning 70 foizi turmush o'rtoqlardan kamida bittasi to'liq bo'lmagan oilada o'sgan er-xotinlar orasida sodir bo'ladi. Agar ota-onaning ajralishi bola ongli deb ataladigan 4 yoshda bo'lgan vaqtda sodir bo'lgan bo'lsa, unda bu holat u tomonidan travmatik deb qabul qilinadi va kelajakda ham salbiy ta'sir ko'rsatadi. Bola ko'pincha ota-onasi uning aybi bilan ajrashganiga ishonadi. Ota-onalarning onam va dadam uni avvalgidek yaxshi ko'rishlari haqidagi tushuntirishlari har doim ham ishlamaydi. Bola o'zini o'zi yopib qo'yadi, xavotirga tushadi, xirillaydi. Bezovta qilingan psixologik holat fonida surunkali kasalliklarning kechishi yomonlashishi mumkin. Agar bola o'smirlik davrida bo'lsa, u holda ota-onaning ajralish holati o'smirlik inqirozining borishiga eng salbiy ta'sir ko'rsatishi mumkin. Ota-onaning ajralishi fonida o'smirlar tomonidan o'z joniga qasd qilishga urinish holatlari tez-tez uchrab turadi. Ularga "surunkali ajralishlar" ta'sirida, ota-onalar janjallashib, tarqalib ketishadi va bir muncha vaqt o'tgach, yana birga bo'lishga qaror qilishadi. Shunday qilib, bir marta olingan psixologik travma ko'p marta takrorlanib, bolaning ruhiyati uchun salbiy oqibatlarni kuchaytiradi. O'z muammolari va ajralish tashvishlari bilan band bo'lgan ota-onalar bolaning yordami va qo'llab-quvvatlashiga ona va dadadan kam bo'lmasligini yodda tutishlari kerak. Istalgan natijaga erishish uchun bolani sobiq turmush o'rtog'ingizdan qasos olish vositasiga aylantirish qabul qilinishi mumkin emas. Har bir ota-onaning maqsadi qiyin vaziyatni iloji boricha yumshatish, o'g'li yoki qizini o'z tomoniga sudrab borishga urinmasdan, chaqalog'ini yanada g'amxo'rlik va mehr bilan o'rab olishdir. Er-xotinlar o'rtasidagi ajralish faqat ikki kishining ishi. Ko'pincha yolg'iz qolgan ona qizi bilan soatlab gaplashib, otasining qanday yomon odam ekanligini aytib, bolani nafaqat ota-onaga, balki butun erkak jinsiga qarshi qo'yadi. Bola otaning qarindoshlari bilan muloqot qilish imkoniyatidan mahrum. Ota, o'z navbatida, sobiq xotiniga bola orqali ta'sir o'tkazishga intiladi. Mening eski bir do'stim, ota-onasi ajrashganida, otasi qizini kvartiradan chiqarib yuborishni xohlab sudga berganini aytadi. Qiz bir necha yillardan keyin ham otasining xatti-harakati qanchalik og'riqli va haqoratli ekanligi haqida achchiq gapirdi. Ota, o'z navbatida, keyinchalik o'sha paytda qizi haqida o'ylamaganligini, sobiq xotiniga muammo keltirish uchun faqat bitta katta xohish borligini tan oldi. Ajralish - bu bir vaqtlar bir-birini sevgan ikki kishi begona bo'lib qolgan dramatik holat. Ammo ko'pincha bu ikki kishining umumiy bolasi (va ba'zan bir nechta bolalar) bor, ular ancha jiddiy stressni boshdan kechirmoqda. Tushunish ajralishdagi bolalar psixologiyasi, ota-onalar o'g'li yoki qizi oldidagi mas'uliyatini tushunishlari kerak, bu munosabatlardagi tanaffusga qaramay, ular bilan qoladi. Farzandingizga cheklov, maksimal xushmuomalalik va e'tibor - bu ikkala ota-onaning xatti-harakatlarida bo'lishi kerak bo'lgan zaruriy "to'plam". Oilada omad va totuvlik, FamilySpacening aziz o'quvchilari! Ba'zi tadqiqotchilarning ta'kidlashicha, ajralish stress darajasi nuqtai nazaridan birinchi o'rinda turadi va yaqinlarini yo'qotishdan o'tib ketadi. Ajralishdan omon qolganlar, agar bu mutlaq haqiqat bo'lmasa, unda bu unga juda o'xshashligini bilishadi. Farzandli oilada ajralish ancha og‘ir sinov, chunki vayronagarchilikka yuz tutish, “xotirjam va qaysar” bo‘lish zarurati qo‘shiladi. Ammo, hatto ajralish tugashi bilan ham, mashaqqatli tarbiya ishlari boshlanadi. Eng katta qiyinchilik - bu bolaning kim bilan yashashidan qat'i nazar, yangi turmush sharoitlariga moslashishga yordam berishdir. Bola hayotining ajralmas qismi "ona va dada" qanday parchalanishi mumkinligini tushunolmaydi. Kichkina odamning shakllanishi uchun muhim bo'lgan barqarorlik tuyg'usini yo'q qilmaslik uchun, ajralishdan keyingi davrda xato qilmaslikka harakat qiling. Xato 1. Baland janjal Tushunarliki, puchga chiqqan umidlar haqida gap ketganda, his-tuyg'ularni o'z ichiga olish qiyin. Xafagarchiliklar hali ham yangi, bir-biriga tegishli bo'lish tuyg'usi hali begonalashishga aylanmagan, shuning uchun siz odatlardan ko'p narsalarni sotib olishingiz mumkin. Bundan tashqari, qolgan (aniq!) Tuyg'ular hal qilinmagan muammolar ustiga qo'yilgan. Va endi sobiq turmush o'rtoqlar, har bir uchrashuvda, ba'zan hayqiriqlar va ayblovlar bilan hissiy qarama-qarshilikni boshlaydilar. Bu janjal ko'p marta bolaning parchalanib ketgan oila hissini kuchaytiradi, bu esa asta-sekin to'liq falokatga aylanadi - tashvish, izolyatsiya va hattoki barcha oqibatlarga olib keladi.

Read more at: https://minikar.ru/uz/pritchi/razvod-i-rebenok-sovety-detskogo-psihologa-vliyanie-resheniya/