Qarshi Davlat Universiteti Geografiya va Agronomiyia fakulteti Ekologiya va Atrof Muhit Muhofaazasi yo‘nalishi 020-90-guruh 2-kurs talabasi mustafayev xusanning gidroekologiya fanidan tayyorlagan taqdimot ishi

Qarshi Davlat Universiteti Geografiya va Agronomiyia fakulteti Ekologiya va Atrof Muhit Muhofaazasi yo‘nalishi 020-90-guruh 2-kurs talabasi mustafayev xusanning gidroekologiya fanidan tayyorlagan taqdimot ishi

Reja:

• Sardoba haqida tushuncha
• Sardoba suvlari gidrologiyasi
• Yer osti(koriyez) suvlari.

Sardoba – suv saqlash inshooti

Sardoba — suvni toʻplash va saqlash uchun maxsus qurilgan gumbazli hovuz. Markaziy Osiyo va Sharqdagi boshqa mamlakatlarda qurilgan. Sardobaning devori silindr shaklida, diametri 12–13 metr, chuqurligi 10–15 metr, hovuz yuzasi yer sathi bilan bir tekis boʻlgan.

Sardoba inshootining suv saqlash qismi

Sardoba gumbazi sifatli pishiq gʻisht va ganchdan ishlangan, tepasi tuynukli, atroflarida hovuzga suv tushadigan teshiklar qilingan. Kirish uchun ardobaga eshik ham oʻrnatilgan, uning oldi suvni toza saqlash maqsadida devor bilan oʻralgan.

Sardoba yoniga mollarni sugʻoradigan oxur qilinib, unga hovuzdan maxsus tarnov orqali suv oqizilgan. Baʼzi sardobalarda ularni nazorat va tozalab turuvchi miroblar uchun xonalar ham boʻlgan.

Sardobalar geografik joylashuvi, joyning tabiati, relyefiga koʻra, bir necha xil (qor-yomgʻir suvlari, anhor-ariq suvlari, yer osti suvlari (korizlardan) yigʻiladigan sardobalar) boʻlgan. Tarixiy maʼlumotlarga qaraganda Movarounnahrda 44 ta sardoba boʻlgan. Ulardan 29 tasi Qarshi choʻlida, 3 tasi Mirzachoʻlda, 3 tasi Toshkent bilan Fargʻona oʻrtasidagi qadimgi savdo yoʻlida, 1 tasi Karmana yaqinida — Choʻli Malikda qurilgan (Malik sardoba).

XIX asr oxirigacha ishlatilgan sardobalardan biri hozirgi Turkmanistondagi Sandiqli choʻlida XVI asr oʻrtalarida Kerki va Qarshi shaharlarini bogʻlovchi karvon yoʻlida qurilgan, hovuzining diametri 17 metr boʻlgan Sangi suvloq sardobasidir.

Sardobalar kadimda dasht va choʻllarda chorvani va savdo karvonlarini suv bilan taʼminlashda muhim oʻrinda turgan. Hozirgi saqlanib qolgan sardobalar tarixiy-etnografik ahamiyatga ega.[1]

Sardobaning tashqi tomonidan qurilishi arxitekturasi

suvning yer yuzi bo’ylab aylanish sikli

Yer po‘sti yuza qismidagi tog‘ jinslarining g‘ovak, bo‘shliq va yoriqlaridagi suvlar yer osti suvlari deyiladi. Yer osti suvlari hosil bo‘lishi uchun quruqlikka yetarli miqdorda yog‘in (qor, yomg‘ir) yog‘ib turishi va yuzadagi tog‘ jinslari suvni chuqurga o‘tkazib yuboradigan darajada g‘ovak bo‘lishi zarur.

Suvning yerga tez yoki sekin shimilishi tog‘ jinslarining g‘ovaklik darajasiga bog‘liq. Masalan, shag‘al , qum suvni yaxshi o‘tkazadi. Shuning uchun shag‘al, yirik qum, qum suvni o‘tkazuvchi jinslar deyiladi.

E’tiboringiz uchun raxmat !!!