Qarshi davlat universiteti fizika-matematika fakulteti fizika kafedrasi



Download 0,99 Mb.
Pdf ko'rish
bet15/41
Sana13.06.2021
Hajmi0,99 Mb.
#66154
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   ...   41
Bog'liq
suyuqliklarda issiqlik harakati tufayli yuz beradigan mexanizmlarni organish

ni  beradi.  Shunday  qilib,  makroskopik  jism  massalar  markazining  ilgarilanma 

harakashiga o‗rtacha  bitta  molekulaning   ilgarilanma  harakatiga  to‗g‗ri keladigan 

o‗sha 

3

/



2

 kT energiya to‗gri keladi. Bu jihatdan har qanday makroskopik jism o‘zini 



ulkan molekula kabi tutadi. 


22 

 Keltirilgan  mulohazalar  kinitik  energiyaning  erkinlik  darajalari  bo‘ylab 



teng  taqsimlanishiga  oid    klassik  teoremaning  to‗g‗riligiga  ishonchli  argumentlar 

bo‗lishi va xususiy xollarda uning ma‘nosini tushuntirishi mumkin.  



Issiklik  muvozanatida  atom-molekulyar  sistemaniig  bir  erkinlik  darajasiga 

to’g’ri  keladigan  o‘rtacha  kinetik  energiya  ½kT  ga  teng.  Agar  ko‗rilayotgan 

sistema xuddi shu temperaturadagi bir atomli gaz bilan issiqlik kontaktida bo‗ladi 

deb olinsa bunga oson ishonch hosil qilish mumkin. Gaz uchun bu energiya ½ kT 

ga  teng  bo‗lgani  uchun  tekis  taksimlanish  teoremasiga  muvofiq  ko‗rilayotgan 

sistemaning istalgan erkinlik darajasi uchun ham shunday bo‗ladi. 

Suyuqlikda  muallaq  bo‗lgan  barcha  eng  mayda  zarralar  uzluksiz  titrash 

holatida bo‗ladi. Bunday harakat hech vaqt to‗xtamaydi. Hamma tomonidan berk 

bo‗lgan  idishda  bunday  harakatni  kunlar,  oylar  va  yillar  davomida  kuzatish 

mumkin.  Bu  harakat  minglab  yillardan  mavjud  bo‗lgan  kvarsning  suyuq 

birikmalarida kuzatilishi mumkin. Harakat abadiy va o‗z-o‗zidan amalga oshadi. 

Suyuqlikning  qovushoqligi  qancha  kichik  bo‗lsa,  Broun  harakati  unda 

shuncha gavjum bo‗ladi. Uni glitserinda ar'ang kuzatish mumkin bo‗lsa, gazlar da 

bu  harakat  aksincha  favqulodda  intensiv.  Perren  broun  harakatini  sovun 

ko‗pigining  «qora  dog‗larida»  (ya‘ni  sovun  pardasining  eng  yupqa  qismlaridagi 

tomchilarda)  ham  kuzatishga  muvaffaq  bo‗ldi.  Bu  tomchilarning  diametri  sovun 

pardasining  qalinligidan  100—1000  marta  katta.  Pardaga  perpendikulyar  bo‗lgan 

Broun  harakatini  nazarga  olmaslik  mumkin,  biroq  parda  tekisligida  bu  harakat 

favqulodda intensiv bo‗ladi.  Ayni  bir suyuqlikda  Broun zarralarining  o‗lchamlari 

qancha  kichik  bo‗lsa,  broun  harakati  shuncha  intensiv  bo‗ladi.,  Suyuqlik 

temperaturasi  ortishi  bilan  harakatning  inteneivligi  ham  ortadi.  Zarralarning 

o‗zining materialiga Broun harakati mutlaqo bogliq bo‗lmaydi. Agar ikki zarraning 

o‗lchamlari  va  shakllari  birday  bo‗lsa,  ayni  bir  suyuqlikda  bu  zarralar  birday 

harakat  qiladi:  zarralarning  moddasi  ham,  uning  zichligi  ham  bu  yerda  hech 

qanday rol o‗ynamaydi. 

Bir-biriga nihoyatda yaqin joylashgan Broun zarralarining harakati ham bir-

biriga  bog‘liq  emas,  shuning  u chun   biror  oqim  haqida.  ya‘ni  harakatning 




23 

qandaydir  konvektiv  kelib  chiqishi  haqida  gap  bo‗lishi  mumkin  emas.  Broun 

Harakati  muallaq  zarralarga  ularni  o‗rab  turgan  issiqlik  harakatidagi 

molekulalarning turtkilari tufayli yuzaga keladi. Turtkilar hech vaqt bir-birini aniq 

muvozanatlamaydi.  Vaqtning  har  bir  momentida  zarra  muayyan  yo‗nalishda 

harakatlanadi. Qisqa vaqt o‗tgandan so‗ng atrofdagi molekulalarning zarbalari teng 

ta‘sir etuvchi kuchining yo‗nalishi o‗zgaradi, zarra boshqa yo‗nalishda harakatlana 

boshlaydi.  Shunday  qilib,  atrof-muhit  molekulalarining  zarbalari  ta‘sirida  Broun 

zarrasining  tezligi  kattalik  jihatidan  ham,  yo‗nalish  jihatidan  ham  uzluksiz  va 

tartibsiz  o‗zgarib  turadi.  Bu  Broun  harakatidir.  (1.11)  formula  Broun  harakati 

miqdoriy nazariyasi asosida yotadi. Agar Broun zarrasining oniy tezligini o‗lchash 

mumkin bo‗lganda edi, u holda bu formula bo‗yicha Bolsman doimiysi ni, undan 

esa  Avogadro  soni  N=


Download 0,99 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   ...   41




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish