|
Global kompyuter tarmoqlarining turli sohalarda qo’llanilishi.
Axborot texnologiyalari va zamonaviy texnika yutug’lari bilan o’zaro almashish extiyoji global kompyuter tarmoqlarini mamlakatlararo hamkorlik dasturini amalga oshirishning ajralmas qismi qilib qo’ydi. Ilmiy va maorif maqsadlari hamda biznes uchun ko’plab kompyuter tarmoqlari tashkil etilgan. Ko’plab tarmoqlarni birlashtira oluvchi va dunyo hamjamiyatiga kirish imkonini beruvchi tarmoq - bu Internet.
Internet foydalanuvchiga cheksiz axborot resurslarini taqdim etadi. Ushbu resurslarga kirish uchun mos keluvchi amaliy dasturiy ta’minotdan foydalanish kerak. Grafik interfeys Internet xizmatidan har bir kishining foydalana olishi uchun imkoniyat yaratadi. Bunday dasturlarning ko’pi foydalanuvchi uchun qulay bo’lgan Windows operatsion tizimi muhitida ishlaydi. Grafik interfeysli dasturlari muhim xususiyatlarga ega:
Ular foydalanuvchidan barcha tizimli arxitekturani bekitadi va har qanday kompyuter platformasida saqlanadigan ma’lumotlar bilan ishlash imkonini beradi.
Moliyaviy-iqtisodiy faoliyatdagi global kompyuter tarmoqlari.
Zamonaviy axborot texnologiyasiga ega hisoblash texnikasidan va elektron uzatish tizimidan foydalanmay turib, zamon talabiga javob beruvchi moliyaviy muassasalarni tashkil etish mumkin emas. Shu bois, bunday muassasalar ham dasturli-apparat kompleksi sifatida, ham elektron shaklda axborot uzatishning kommunikatsiya vositasi sifatida eng yirik iste’molchilar hisoblanadi. Tashkilotlarning alohida avtomatlashtirilgan komplekslarini bog’lovchi global tarmoqlar milliy va halqaro darajada hisob-kitoblar o’tkazish imkonini beradi.
SprinNet tarmog’i
SprinNet ma’lumotlarni uzatish tarmog’i bo’lib, o’nlab mamlakatlarning yuzlab shaharlariga kirish uzellariga ega. SprinNet tarmog’iga keng sohadagi ma’lumotlarga ega minglab ma’lumot bazasi ulangan. SprinNet tarmog’i axborotlarniga katta tezlikda almashish imkonini beradi.
Glasnet tarmog’i.
Oshkoralik kuchaygan paytda tashkil etilgan va uni o’z atamasiga aylantirgan (Гласность - oshkoralik) Glasnet tarmog’i 1990 yildan boshlab, Rossiya aholisiga va MDH dagi bir qancha davlatlar uchun jahon Internet kompyuter tarmog’iga kirish xizmatini ta’minlaydi. Xususiy mijozlar va tarmoq xizmatidan foydalanuvchi kichik biznes vakillariga e’tibor berish - Glasnetning ajralib turuvchi xususiyati sanaladi.
Sovam Teleport tarmog’i.
Sovam Teleport Halqaro kompyuter axborot tarmog’i San Francisco/Moscow Teleport (AQSH), Cable&Wireless (Buyuk Britaniya) kompaniyalari hamda Avtomatlashtirilgan tizimlar instituti (Rossiya) tomonidan 1990 yilda tashkil etilgan. Tarmoq avvalo joriy vaqt rejimida teleks va telefaks halqaro axborot almashuv uchun muljallangan. Xalqaro tarmoqqa chiqish ijaradagi yo’ldan G’arbiy Evropaga aloqa qilish kanallari orqali chiqiladi.
Hozirda tarmoq asosini uchta kommunikatsiya stantsiyalari tashkil etadi. Ular Amsterdamda (Gollandiya), Bryusselda (Belgiya), Kaliforniyada (AQSH) joylashgan. Bundan tashqari, o’z mamlakatlaridagi mijozlarga xizmat ko’rsatuvchi regional stantsiyalar mavjud. Zamonaviy texnologiya va talabalar SWIFT tarmog’ini zamonaviylashni muvofiklashtiradi. Natijada arxitekturasi to’rtta darajadan iborat yangi - SWIFT-II yaratildi:
Abonentning kirish nuqtasi hisoblanmish foydalanuvchining terminallari (SWIFT Based Terminal - SBT);
Mintaqaviy protsessor (Regional Processor-RP). Uning vazifasi xabarlarni uzatish, protokollarni boshqarish, keluvchi xabarlar to’g’riligini tekshirish, abonentlarga ularning ma’lumotlarini qabul qilganlik haqidagi tasdiqni uzatishdan iborat. RP abonentlari ularni berilgan kodlar bo’yicha taniydi;
Marshrutlovchi (guruhli) protsessor (Slice Processor- SP) xabarlarni marshrutlashni boshqaradi, barcha ma’lumotlar va xabarlarni uzatish haqidagi xotirani saqlaydi, tizimli xabarlarni ishlab chiqadi, tizimga asoslangan arxivni olib boradi va ular elektron nusxasining maxsus ma’lumotlar bazasida saqlanishini boshqaradi;
Tizimni boshqarish protsessori, faqat barcha tizimni boshqarish va nazorat qilish vazifasini bajaradi. Tizimda asosiy kompleksda barcha operatsiyalarni takrorlash uchun zaxira protsessori muljallangan.
SWIFT ma’lumotlarni yuqori darajada himoyalashni ta’minlaydi. SWIFTning asosiy talabi terminallarni ulash tartibidir. Tizim har bir foydalanuvchi uchun individual yashirin kod bilan qayd etish orqali tizimli xabarlar nazoratini tashkil etish asosida har bir ulangan terminalni aniqlashi (tanishi) kerak. Bu xabar maxsus qurulma yordamida shifrlanadi. Qurulmada modul bo’lib, u tasodifiy sonlar generatoridan foydalangan holda shifrlovchi kalitni hosil qiladi.
Foydalanuvchiga keyingi qayd qilish uchun yangi kod beriladi. Bu - kalitlar almashish tartibi deb yuritiladi. Terminal aniqlanganligi tasdiqlangandan so’ng, u tarmoqda qayd etiladi. Barcha kodlar va kalitlar SWIFT terminaliga mikroprotsessorlar karta (MK) yordamida kiritiladi. MKni havfsizlik tizimi (User Security Enhancement - USE) ishlab chiqadi. Terminalni tarmoqqa ulash tartiblaridan birortasi bo’zilgan takdirda, (shovqin, liniya o’zilishi aniqlansa, uzatishda xato aniqlansa yoki xabar formati tizimiga kiritish tartibi noto’g’ri bo’lsa va hokazo) terminal avtomatik ravishda uchadi, maxsus faylda bu hol qayd etiladi. Shu orqali past sifatli liniya aniqlanadi.
Foydalanuvchining imtiyozini farqlash vositasi axborot havfsizligini ta’minlash bo’yicha qo’shimcha chora hisoblanadi. Bundan tashqari, tizimda tez-tez to’xtab qolishdan himoyalash uchun axborotlarni zahira nushalab qo’yish hisobga olingan. SWIFT tizimining barcha imkoniyatlaridan foydalanish uchun maxsus dasturiy-apparatli interfeys mavjud. Bugungi kunda SWIFT tarmog’i uchun terminal komplekslarni taklif etuvchi 100 dan ortiq firma mavjud. SWIFT terminal komplekslari uchun platforma ishlab chiqaruvchilari o’rtasida Digital Equipment (VAX va Alpha tizimi), IBM (PS/2, S370, RS/6000), Hewlett Packard (Apollo 9000), Sun Microsystems (SPARC oilasiga mansub protsessorli kompyuterlar) kabi kompaniyalar mavjud. Bugungi kunda SWIFT terminal komplekslar bozorida Digital va IBM ularga nisbatan mashhur sanaladi.
SWIFTda ishlatiladigan ba’zi terminal komplekslar ta’rifi 1-jadvalda ko’rsatilgan.
Bugungi kunda SWIFT tizimi bank operatsiyalari, valyuta va pul bozori, qimmatbaho qogozlar savdosi, savdo operatsiyalariga xizmat ko’rsatish, halqaro tulovlarni amalga oshirish kabi muhim moliyaviy faoliyat sohalarida ma’lumotlar bilan tezkor almashuvni ta’minlaydi. Vosita va xizmat haqi yuqori bo’lishiga qaramasdan SWIFT tarmog’i abonentlari soni ko’payib bormoqda. Bu hol SWIFT jamiyatiga kelgusida moliya faoliyatining boshqa sohalarini qamrab olgan holda tarmoqni yanada kengaytirish imkonini beradi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
