Qarshi davlat universiteti amaliy matematika va informatika kafedrasi

Windows XP ning ish stoli va uning elementlari

Windows -XP operatsion muhiti ob’ektga asoslangan yondashuv (OOP) ni o’zida to’la aks ettirgan. Buning natijasida foydalanuvchilar uchun “ish stoli” (Desktor-Рабочий стол) yaratilgan. Bu haqiqiy yozuv stolining aynan o’zidir: bu stol ustida kompyuter turadi “Мой компьютерr”, har xil hujjatlar, papkalar, ish qurollari (kalkulyator, soat, kalendar, bloknot, turli amaliy dasturlar,..), Корзина bo’ladi. Uchirilgan hujjatlar diskdan bevosita uchirilmasdan shu Корзина ga tushadi, kerak bo’lgan holda esa shu joydan qayta tiklanadi (Faqat “haqiqiy Корзина” stol ostida, Windows-Корзина si esa ishchi stolning ustida turadi).

Windows-XP da sichqonchaning o’ng tugmachasi ham aktivlashgan bo’lib ishchi stolning turli xil funktsiyalarni amalga oshiradi.

Ярлык papkalar rasmda ko’rsatilgan znachokka ega bo’lib, integral muhit bilan ishchi stolni bog’laydi.

Ярлык papkalarni sig’imi 2 Kbayt sig’imni egallashi mumkin, ular oraliq dasturi bo’lib, integral muhitni ishga tushirish uchun xizmat qiladi.

Ekranni quyi yoki yuqori qismida masala paneli bo’lib, uning chapki burchagida Пуск tugmachasi mavjud bo’ladi va barcha amallar shu tugmachadan boshlanadi. Пуск tugmachasi tanlansa asosiy menyu hosil bo’ladi, uni ishga tushirish usullari quyidagicha (4-rasm).

4-rasm
1) Sichqoncha kursori shu tugmachaga keltiriladi va uning chap klavishi bir marta bosiladi, ekranda asosiy menyu hosil bo’ladi.

2) CTRL+ESC klavishi bosilishi bilan asosiy menyu aktivlashtiriladi.

3) -klaviaturadagi oynaklar belgili tugmachani bosish bilan asosiy menyu aktivlashadi.

Masala panelida aktivlashgan barcha obektlar ruyxati aks etadi.

Uning o’ng qismida joriy vaqt va boshqa ma’lumotlar mavjud bo’ladi.

Masalan:

RU-tugmachasi tanlansa Ru yoki En ish tartibiga o’tkazish imkonini beradi.

Rasmdan ko’rinadiki, asosiy menyudagi buyruqlar oddiy va ko’rsatkich yunalishiga ega bo’lgan buyruqlardan iborat. Ko’rsatkich yunalishiga ega bo’lgan buyruqlar o’z navbatida qism menyuga ega bo’ladi. U yerdan zaruriy dastur tanlanadi va ishga tushiriladi.

2)Пуск Программы Проводник

ni tanlash bilan kompyuterga ulangan barcha qurilmalarning daraxtsimon katalogi aks etadi.

Ekranning chap qismida daraxtsimon katalogi aks etsa, o’ng qismida esa aktiv katalogdagi fayllar ruyxati aks etadi. Unda ishchi EXE yoki COM kengaytmali fayl tanlanib shu fayl oson ishga tushiriladi (5-rasm).

5-rasm

1. 
   Пуск – Программы - Сеанс MS DOS
   

tanlansa, kompyuter MS DOS ish tartibiga utadi. Foydalanuvchi tomonidan kerakli papkaga, katalogga utadi va klaviatura orqali ishchi fayl nomi kiritilib, ENTER tugmachasi bosiladi.

Foydalanilgan xujjatlarni asosiy menyudan ochish

Programma bilan ishlagan vaktda turli xujjatlar hosil bo’ladi. Windows–XP da 15 tagacha oxirga paytda foydalanilgan xujjatlarni Документы qism menyusidan ochish imkoniga ega bo’ladi. Har bir xujjatning oldida xujjat tipiga mos bo’lgan znachok mavjud. Foydalanuvchi tomonidan ixtiyoriy xujjat tanlanib, sichqonchaning chap tugmachasi bosilsa, dastlab xujjat tipiga mos bo’lgan integral muxit ishga tushadi, so’ng tanlangan xujjatning yuklanishi ko’zatiladi.Документы qism menyusida eski xujjatlar o’rnini yangi yaratilgan xujjatlar egallaydi (6-rasm).

6-rasm
Документы qism menyusidagi tanlangan xujjatlar ustida turli amallarni ham bajarish mumkin. Buning uchun ixtiyoriy xujjat tanlangandan so’ng sichqonchaning o’ng tugmachasi bosilsa, rasmda ko’rsatilganidek konteks menyu hosil bo’ladi. Kontekst menyu buyruqlari tanlangan xujjatga taaluqli bo’ladi. Rasmda tavsiya qilinganidek, tanlangan xujjatni yozuvga chiqarish, ochish, jo’natish, nusxa ko’chirish va boshqa xususiyatlarini o’zgartirish mumkin.

Papkadan xujjatni ochish va programmani ishga tushirish

Ma’lumki, Windows–XP larda papka tushunchasi keng ishlatilgan. Papkada xujjatlar, dasturlar saqlanadi. Papkalar Windows –XPda daraxtsimon shaklda yaratilgan. Papkalar ishchi stolida, vinchestrda, kompakt disklarda

6a-rasm

joylashgan bo’ladi. Papkalar sariq rangda aks etadi (6a-rasm).

Papkadagi xujjatni ochish yoki dasturni ishga tushirish uchun dastlab papka ochiladi, so’ng oynakda unda mavjud bo’lgan xujjatlar va dasturlar turli ko’rinishda aks etadi. Fayl oldidagi znachokka qarab fayl tipini aniqlash mumkin va znachok xujjatning qaysi integral muxitda yaratilganligini anglatadi. Windows –XP da xujjat yoki ishchi fayllarning znachoklari turlicha bo’ladi.

Rasmda keltirilgan Папкада gi ixtiyoriy xujjat tanlanadi va sichqonchaning chap tugmachasi 2 marta tez bosiladi yoki ENTER tugmachasini bosish bilan ham amalga oshiriladi. Shuningdek, xujjat tanlangandan so’ng sichqonchaning o’ng tugmachasi bosilsa, konteks menyu ekranga chiqadi. Undagi Открыт buyrug’ini tanlash bilan ham tanlangan xujjatni ochish mumkin.

Поиск buyrug’i yordamida hxujjatlarni ochish va programmani ishga tushirish

Ko’p hollarda foydalanuvchi xujjat yoki programmaning qayerda joylashganligini aniq bilmaydi. Foydalanuvchi fayl nomini bilsa, Поиск buyrug’idan foydalanib, uni izlashi tugagandan so’ng ishga tushirish yoki ochishi mumkin. Olisda joylashgan kompyuterdagi fayllarni ham izlash zaruriyati bor.

Buning uchun Пуск menyusidan Найти buyrug’i tanlansa, rasmda ko’rsatilganidek qism menyu hosil bo’ladi (7-rasm).

7-rasm

Fayllarni izlash uchun «Файлы и папки» buyrug’i tanlanadi. Foydalanuvchi klaviatura orqali zarury xujjat nomi yoki papka nomini kiritib, Найти tugmachasi bosiladi. Topilgan fayllar ekranda aks etadi. Ulardan biri tanlanib sichqonchaning chap tugmachasi 2 marta tez bosilsa uni ochish yoki ishga tushirish amalga oshiriladi.

Foydalanuvchi «Найти» asosiy oynakning menyu qatori buyruqlaridan ham keng foydalanish mumkin.

Выполнить buyrug’i yordamida xujjatlarni ochish

va programmani ishga tushirish.

Пуск tugmachasidan Выполнить buyrug’i tanlanadi va ishga tushiriladi hamda fayl yunalishi foydalanuvchi tamonidan ko’rsatiladi. Aks holda Обзор menyusidan .EXE, .COM kengaytmali faylni izlash orqali ixtiyoriy ishchi fayl yunalishini o’rnatish va ishga tushirish mumkin (8 -rasm).

8-rasm

Tayyor xujjatlardan tashqari foydalanuvchi o’zining yangi xujjatlarini ham hosil qilishi mumkin. Eng sodda holda foydalanuvchi ekranning ixtiyoriy qismida yangi xujjatlar yaratishda sichqonchaning o’ng tugmachasini bosadi va hosil bo’lgan kontekst menyuning Создать buyrug’ini tanlab, yaratilayotgan xujjat integral muxitini tanlaydi va klaviatura orqali uning nomini kiritadi. Natijada ishchi stolda usha xujjat yorlig’i hosil bo’ladi va unga mos integral muxit ishga tushadi.

Ixtiyeriy integral muxit ishga tushirilsa uning Файл menyusida Открыть buyrug’ni tanlash bilan mavjud fayllarni ochish mumkin, Создать buyrug’i bilan yangi fayllar yaratish mumkin.

Ярлыкlardan foydalanib xujjatlarni ochish va programmani ishga tushirish

Ixtiyoriy programmani ishga tushirishda va xujjatlarni ochishda yorliqlardan foydalanish mumkin. Yorliqlar asosan ishchi stolda yoki ixtiyoriy «Папка» да joylangan bo’ladi. Yorliq odatda oraliq dastur bo’lib, ishchi faylning yoki xujjatning yunalishi bilan bog’liq bo’ladi. Yorliq dasturlar .PIF kengaytmali faylni tashkil qiladi.

9-rasm
Ixtiyoriy dasturni ishga tushirish va xujjatlarni ochish uchun yorliq yaratish quyidagi tartibda amalga oshiriladi:

-Yangi Ярлык yaratish. Buning uchun sichqonchaning ko’rsatkichi ishchi stolning ixtiyoriy joyida turishida uning o’ng tugmachasi bosiladi, «Создать» buyrug’idan «Ярлык» tanlanadi va foydalanuvchi tomonidan ishga tushiriladigan dastur yoki ochiladigan xujjat yunalishi belgilanadi (9,10-rasmlar).

10-rasm
Ishchi stoldagi yoki papkalardagi «Ярлык» lar oraliq dasturlar ekanligidan ularni o’chirish, qayta nomlash, olib o’tish kabi amallarni ham foydalanuvchi bajarishi mumkin. Buning uchun ixtiyoriy Ярлык tanlangandan so’ng sichqonchaning o’ng tugmachasi bosiladi va ekranda kontekst menyu paydo bo’ladi (11-rasm).

11-rasm
Uning zaruriy buyruqlarini tanlash bilan yuqoridagi amallardan birini bajarish mumkin.