Qaraqalpaqstan awil xojalig’i ha’m agrotexnologiyalar instituti

Biznesde etikanıń áhmiyeti

Qánigelerdiń pikrine qaraǵanda, “isbilermenlik etikasi” túsinigi tótede - ekonomikanıń globallasıw procesi, firmalar sanınıń kóbeyiwi hám olardıń jámiyet aldındaǵı juwapkershilik dárejesiniń asıwı nátiyjesinde ǵalabalıq qollanila baslandı. Biraq, búgingi kúnde biznesde qollanılıwı múmkin bolǵan etikanıń tiykarǵı principlerı mıń jıllar aldın qáliplestirilgen. Hátte áyyemgi Rim filosofi Tsitseron da úlken hiyle-focus menen úlken payda alınadı, degen pikir menen sheklenip qalǵan. Biraq, búgingi kúnde bul hákisioma barǵan sayın kóbirek bahsli kórinedi. Rawajlanǵan mámleketlerde qáliplesken tsivilizatsiyalashgan ekonomika isbilermenlerden biznes júrgiziwde mádeniyatlı jantasıwdı talap etedi. Tiykarınan, olardıń iskerliginiń maqseti birdey bolıp qaldı, biraq saldamlı eskertiw bar edi: úlken payda, lekin hesh qanday tárzde emes. Ekonomistler tili menen aytqanda, etikalıq qádiriyatlar rásmiy bolmaǵan institut bolıp tabıladı. Bul nomoddiy aktivdiń bir túri bolıp, oǵan salıstırǵanda mámile etiw nızam hújjetlerinde belgilenmagan. Biraq, bul ózgeshelik olardıń biznes ushın áhmiyetin kemeytirmeydi. Mısalı, tranzaksiya ǵárejetleri muǵdarına sezilerli tásir kórsetetuǵın etikalıq faktorlar. Xalıq aralıq biznes etikasi institutı kompaniyalar óz abıraysın bekkemlew ushın iskerlik kórsetiwi kerek bolǵan tórtew tarawdı qáliplestirdi. Birinshiden, bul investorlar hám qarıydarlar menen hadal islew. Ekinshiden, jámáát ishindegi jaǵdaynı jaqsılaw - xızmetkerlerdiń juwapkerligi hám motivatsiyasın asırıw, xızmetkerlerdiń aylanbasın kemeytiw, miynet ónimliligin asırıw hám taǵı basqa. Tórtinshiden, normativ-huqıqıy hújjetler hám finans menen maman islew - tek nızamnıń " ruhi" hám " hárıbi" ga qatań ámel qılıw kompaniyanıń xalıq aralıq biznesde uzaq múddetli keleshegin jaratılıwma múmkinshilik beredi. Zamanagóy mániste etika kárxananıń ayriqsha qosımsha resursına aylanadı. Mısalı, kadrlar basqarıwı sıyaqlı máselede global báseki sharayatında tek ekonomikalıq hám finanslıq xoshametlewden paydalanıwdıń ózi jetkilikli emes. Kárxananı zamanagóy informacion-kommunikaciya texnologiyaları dárejesinde ustap turıw ushın kárxana xızmetkerlerine materiallıq -ruwxıy qádiriyatlar járdeminde tásir ótkeriwdi úyreniwi kerek. Bul qádiriyatlar sherikler, klientler, dáldalshılar hám aqır-aqıbetde, jámiettiiń ózi menen munasábetlerde barǵan sayın zárúrli rol oynaydı. Xalıq aralıq biznes salasında etikalıq hám etikalıq kriteryalardı hám biznes ámeliyatın bólewge urınıslar turaqlı túrde ámelge asırılıp atır. Búgingi kúnde biznes wákilleri ushın etikalıq normalardıń kemshiliklerine qaramay, hár jılı kóbirek shólkemler geyde ózleri, geyde bolsa sırtqı qısıwlar nátiyjesinde biznes júrgiziw ushın óz qaǵıydaların jaratılıwma háreket etpekteler. Xalıq aralıq biznes principlerı global etikalıq standart bolıp, oǵan kóre xalıq aralıq biznes salasındaǵı minez-qulqlardı qáliplestiriw hám bahalaw múmkin. Hadallıq, ádeplilik hám isenimlilik dúnyada hám Rossiyada isbilermenlik etikasining eń qımbatlı principlerı esaplanadı, sebebi bul principlerge ámel qılıw nátiyjeli biznes munasábetleri - óz-ara isenim ushın tiykar jaratadı. Óz-ara isenim biznestiń eń zárúrli ruwxıy -psixologiyalıq faktorı bolıp, ol biznes munasábetlerin aldınan aytıp beriwdi, seriktiń minnetlemelerine isenimdi hám qospa biznestiń turaqlılıǵındı támiyinleydi.