Qaraqalpaq ádebiyatí

JAŃA ÁSIRGE
Lekin qorıqpa! Insanlardıń kewlinde 
Sóngen joq jaqsılıq penen diyanat.
F. Shiller.
Sálem, Jańa ásir! Adasqan seyyad, 
Biytanıs esikti qorqıp qaqqanday,
Bosaǵań aldında bul insaniyat Gúdik, 
Úmit penen saǵan baqqanday.
Máńgi jasamaqqa ańsarı awıp,
«Jańa kletkalar» torlaǵan adam; 
«Azon túnligi» niń jırtıǵın tawıp, 
Mıń jıl aldındaǵın boljaǵan adam,-
Seniń kimligińdi boljay almastan,
Bosaǵanda turıp bası qatadı. 
Bir awan kimsedey aqıldan sasqan, 
Qırq mıń qıyal menen oyǵa batadı.
Sen netken ásirseń? Qılwań bar qanday? 
Kók jiyegiń qáwip-qáterler dumanı. 

---

148
Abırjı muz benen baratırǵanday, 
Ruwhımızdı qıynar Gamlet tumanı.
Aqıl, ilim ekewi til tabısıp, 
Jáhán lal qalǵanday sırlardı ashar. 
Biraqta peyiller, mápler daǵısıp, 
Dúnya-bereketsiz bir úyge usar.
Adamzat bul úyde bir jasap turıp, 
Biri-birin súyip, jiyrenip atar. 
Shaytan házir kompyuterge otırıp, 
Adamlardan sumlıq úyrenip atar.
Jáhán bazarında ne satpas házir? 
Satıladı qanlı qırǵın quralı. 
Biznes ıshqısında órtengen dáwir 
Dollardıń jolına duzaq quradı.
Bul dáwirdiń iplas termini de kóp: 
«Mafiya» hám «korrupciya»,  jáne ne? 
«Narkotik», «manyak», «spid» — biyádep, 
Ayta berseń, tolıp atır ele de.
«Ózim bolsam» degen áyyemgi illet,
Insan kewlin izey suwday jaylaǵan. 
Nápsi, ishkirnelik tikeni gúllep, 
Balalarday qural menen oynaǵan.
Jatırqap el-eldi, adam-adamdı, 
Bajxanaǵa tolıp jol dárbentleri,
«Ótiw dáwiri» degen qatal zamandı
Biz ótip atırmız birazdan beri.
Sen buǵan ne deyseń, wa Jańa ásir? 
Keleshekke ne tayarlap atırsań? 
Sendegi miriwbet, aqıl hám tásil 
Qanday halwa? Qay tańlayǵa tatırsań?

---

149
Góne ásirdiń jaqsı-jaman miyrasın, 
Sen álbette qabıl etip alarsań. 
Adamzattıń peyli buzıq dúnyasın 
Dúzeymen dep kóp háreket qılarsań.
Lekin, biz jasaǵan ásirge erip,
Hesh elikley kórme buǵan ómirde: 
Insandı «aq», «qızıl», «ariy»ǵa bólip, 
Tájiriybeler qoyma xalıq táǵdirine.
Kórgenbiz, oysızlıq ketkende asıp,
Dáryalar teris aǵar, teńizler keber.
Biymáni jawızlıq urıslardı ashıp,
Adamzat óz-ózin qırıwǵa sheber.
Lekin insaniyatta bir zor Úmit bar,
Dúnya jaqsılıqqa tayanıp atır.
Óz-ózin jańadan tanıp xalıqlar, 
Ǵárezsizlik ushın oyanıp atır.
Jawızlıq, menmenlik, jamanlıq kúshi
Házir heshkimge de basların iymes. 
Lekin qaysı elde Xalıq degen kisi 
Tınısh hám párawan jasawdı súymes?
Kel sen, Jańa ásir! Ornat ádalat, 
Úmit Jáyhunindey tasıp tolǵaysań.
Aqıl qurıltayın shaqırıp adamzat, 
Teń-tayı joq altın ásir bolǵaysań.
Bizden aqıllı hám baxıtlı áwlad —
Kelip jańa ásirdiń gózzal balları,
Qoynında tabısıp miyrim, muhabbat,
Tutassın doslıqtıń «Jipek jolları».
                 
   Yanvar, 1999-jıl.

---

150
Ájiniyaz
(Dala Orfeyi)
(Opera ushın librettodan úzindi)
ÁJINIYAZ — shayır.
XANZADA — diyqan qızı.
PIRIM BIY — Bozatawdıń biyi.
PANA XAN — Qońırattıń xanı.
AYBÓREK — Pana xannıń qızı.
BERDI INGILIS — Angliyanıń tárepdarı.
SÁRDAR
NÁMÁLIM ELDIŃ PATSHASÍ.
MUSHAIRA AǴASÍ.
JAY USTASÍ.
SHOPAN
BIYLER, DIYQANLAR, NÓKERLER, OYINSHÍ QIZLAR
Waqıya  1860-jılları  Qońırat  átirapında,  Bozataw  boyında 
ótedi.