Qaraqalpaq da’stanlarin baspag’a tayarlaw ma’seleleri Reje: Kirisiw Da’stanlar haqqinda uliwma tu’sinik

Qaraqalpaq da’stanlarin baspag’a tayarlaw ma’seleleri

Reje:
1.Kirisiw
2.Da’stanlar haqqinda uliwma tu’sinik
3.”Qoblan”, “Er shora”, “Da’wletyarbek” da’stanlari.

Ha’rbir millettin’ o’zinin’ ruwxiy du’nyasi, ma’deniyati bar. Bul jatqan bir o’z aldina g’aziyne. Ha’rbir xaliqtin’ tili, etnografiyasi, arxitekturasi, a’debiyati, muzikasi, oyini, folklori boladi. Qanday degen menen ha’rbir millettin’ shan’arag’indag’i ta’rbiya ha’m ku’n ko’ris jag’daylarina, u’rp-a’det da’sturlerine baylanisli psixologiyaliq o’zgesheligi bar. Bulardin’ ha’mmesin de milliy o’zgesheliktide, basqa milletlerge jaqinliqti da ko’riwge boladi.Sovetlik da’wir milletlerdin’ ma’deniyatinin’ rawajlaniwinda , xaliqag’artiw, den-sawliqti saqlawisleri, turaq jay, kiyim-kenshek, aziq-awqat, miynetti sho’lkemlestiriw, milletlerdin’ o’z-araqatnasi, ilimde isskustvonin’ jan’a tu’rlerinin’ payda boliwinda jan’a basqishti ashti. A’sirler boyi xat, kitap, qa’lem, mektep, medrese degen so’zlerdi oylap tapqan, olardi is ju’zinde asirg’an xaliqti birden sovet hu’kimetinin’ payda boliwi menen tu’siniksiz tu’rde 99 % ten aslami sawatsiz dep dag’azaladiq. Arab shrifttin Islam dini menen baylanistiriwg’a uriniwshiliq boldi. Ol tu’siniksiz ha’m kerek emes alfabit dep dag’azalandi. Ha’tte bug’an orinsiz Marstan citatalari isletildi. 10-aslam saqlanip, jazilip kiyatirg’an arab, parsi, tu’rkiy tilindegi kitaplar, olar dinge, ilimge yaki poeziyag’a qatnasi barma, yaki joqpa, og’an “Quran kitaplar”, dep ha’zirgi ku’nge shekem quwdalandi. Usinnan qoriqqan xaliq u’yindegi bar kitaplardi qa’birlerge aparip taslag’an, eski jaylarg’a jasirgan, birazlarin ko’mip taslawg’a ma’jbu’r bolg’an.

Bizler 1957-jili O’ZSSR Ilimler Akademiyasi Qaraqalpaqstan kompleksli ilim-izertlew institutinin’ bir gruppa ag’zalari ekspediciya waqitinda ta’ne Qarao’zektegi Qaraqum iyshan a’wliyeshiligin barip ko’rgen. Qaraqum a’wliyeshiliginin’ qasinda Qaraqum iyshan medressesi, meshitlerinin’ kompleksinin’ qaldiqlari bar. XVIII-XIX a’sirdegi saling’an bul imaratlar 1920-jillarg’a shekkem saqlanip turg’an, keyinen buzilip taslang’an.
A’lbette, ko’p qa’telerge, kemshiliklerge qaramastan sovet hu’kimetti jillarinda respublikanin’ xaliq xojalig’inin’ barliq tarawlarinda ko’rilmegen tariyxinin’ jan’aliqlar ju’zberdi. Rus, o’zbek, qazaq, tatar ha’m tag’I basqa tuwisqan xaliqlardin’ ja’rdeminde Qaraqalpaqstanin’ ekonomikasinnin’ ma’deniyatinin’ rawajlaniwi ko’rilmegen da’rejede o’sti. Degen menen bar ko’rsetkishler ha’zirgi ku’nnin’ talabina juwap bermeydi.
Biz bul miynetimizde xaliqimizdin’ milliy maqtanishi, o’lmeytug’in ma’deniy miyraslari esaplang’an ataqli qaraqalpaq da’stanlari “Qiriqqiz” “Sha’riyar” “Qoblan” “Ma’spatsha” “Alpamis” “Yusup-Ahmet” “Edige” “Gorug’li” da’stanlari haqqinda Qurbanbay jiraw, Qiyas jiraw, Erpolat jiraw, Esemurat jiraw, O’teniyaz jiraw, Qulamet jiraw, O’giz jirawdin’ tvorchestvoliq o’zgesheligi tuwrali so’z etemiz.