Qarama-qarshiliklar ziddiyat va uning turlari bajardi: Djanabaeva P

nizm, deb
ataladi.
22
MAZMUN VA ShAKL
Olamdagi turli narsa,
hodisa va jarayonlarning
dialektikasini o‘rganishda,
ular o‘rtasidagi aloqa va
munosabatlarni bilishda
muhim o‘rin tutadiga
kategoriyalardir. Mazmun
muayyan narsa, hodisa,
jarayonlarning o‘ziga xos
sifati, xususiyatlari,
muhim belgilari, element-
larining yig‘indisini anglat-
sa, shakl mazmunning mav-
judlik usuli, narsa va
hodisalarning ichki hamda
tashqi tuzilishini ifoda
etadi.
Masalan, narsa va
jismning mazmuni
moddiyligi va
harakatda ekanli-
gidadir. Xuddi shun-
day, atomning maz-
muni uning tarki-
bidagi 30 dan or-
tiq manfiy, mus-
bat va nol zaryadli
elementar zarralar,
ularning rezonans-
lari, elektron may-
don kabilarning
shunchaki mexanik
Birligidangina
iborat emas
Ayni paytda, ularning hara-
kati muayyan maydonlar
orqali bir-biriga ta’sir va
aks ta’sir ko‘rsatishini
ham bildiradi. Atomning
shakli uning tarkibiga ki-
ruvchi elementar zarralar-
ning joylanish tartibi, zar-
ralar va maydon orasidagi
munosabat asosida yuzaga
keluvchi aloqalar, bog‘la-
nishning xususiyati bilan
belgilanadi. Shuningdek,
har qanday badiiy asar-
ning mazmuni unda aks et-
tirilgan voqea orqali g‘oya
va obrazlar tizimini bil-
dirsa, shakli shu asarning
tuzilishi, tili hamda hikoya,
roman va shu kabilar
tarzida ifodalanadi.
Bahona va shart.
Sabab, bahona va shartni farqlash lozim. Bahonani sub’ektiv sabablar
qatoriga kiritish mumkin. Bunda voqea yoki sherikning harakati o‘zining,
odatda, noto‘g‘ri javob harakatlarini oqlash maqsadida talqin qilinadi
va baholanadi. Shartlar – amaldagi yoki ehtimol tutilgan sababning mav-
judlik muhitini tashkil etadigan ichki omillar va tashqi munosabatlar maj-
muidir. Sinergetika muhitga yagona negiz, bo‘lg‘usi tuzilmaning rang-barang
shakllari manbai, rivojlanishning turli yo‘llari uchun maydon sifatida
qaraydi. Sabab-oqibat munosabatlari tizimida shartlarning amaldagi
ahamiyatini tushunish uchun quyidagi misolni ko‘rib chiqamiz. Fuqaro A. xoti-
ni suzishni bilmasligidan xabardor bo‘lgani holda, undan qutulish uchun
uni dengiz bo‘ylab sayohatga yuboradi. Oqibatda xotini suvga cho‘kib o‘ladi.
Erning harakatlari xotin o‘limining sababi hisoblanadimi? Bu misol
shartlar o‘z holicha oqibat sababi bo‘la olmasligini, lekin sababning amal-
ga oshishiga ko‘maklashadigan yoki monelik qiladigan omil hisoblanishini
ko‘rsatadi.
Qarama-qarshiliklar birligi va kurashish qonunining mazmuni shundaki, barcha borliq qarama-qarshi asoslardan iborat, ular esa yagonadir, o‘z tabiatiga ko‘ra bir biriga qarama-qarshi va doimiy kurashda (masalan: kun va tun, issiq va sovuq va x.k.). Qarama-qarshiliklar birligi va kurashi qonuni – barcha borliqning harakatlanishi va rivojlanishining ichki manbai.