Qalandarova baxtigul ozod qizi maktabgacha ta’lim tashkilotlarida bolalar nutqini o‘stirish va tafakkurini rivojlantirish usullari

1-bob yuzasidan qisqa xulosalar:

1. 
   Bolalar nutqini tahlil qilish tilning dastlabki shakillanish jarayoniga xos jihatlar haqida ma’lum tasvvur uyg‘otadi, narsa-hodisa va voqelikni nomlash asoslarini yoritadi, til taraqqiyotiga xos leksik-semantik o‘zgarishlarni kuzatish imkoniyatini vujudaga keltiradi.
   
2. 
   Bolalar nutqining leksik xususiyatlarini tadqiq etish so‘zning nomlash, emosianal-ekspressiv funksialarini yoritish va lug‘aviy ma’no taraqqiyoti usullarini tadqiq etishga hizmat qiladi. Bolalar nutqida bu holatlar nom ko‘chirish hodisasi asosida yuz beradi.
   
3. 
   Tilning paydo bo‘lishi va rivojlanishi bilan bog‘liq masalalarni oydinlashtirishda ekstralingvistik omillar muhim o‘rin tutadi. O‘zbek bolalar nutqida psixolingvistik omillar ta’sirida yuzga keluvchi naminativ vositalarni funksianal-semantik xususiyatlariga ko‘ra quyidagi guruhlarga tasniflash mumkin:
   

1. 
   Bolalar nutqiga oid atov birliklarning aksariyat qismi metaforik ko‘chimlardan iborat bo‘lib, ular ichki va tashqi belgilariga ko‘ra farqlanadi;
   
2. 
   Bolalarning verbal muloqotida imitasiya va taqlid asosida namoyon bo‘luvchi nutqiy qurilmalar ko‘p kuzatiladi. Bolalar nutqida shu tarzda yuzaga keluvchi metanemik birliklar naminativ vosita sifatida leksik ma’no kasb etadi;
   

22. 
    Ba’zan kichik yoshdagi bolalarning naminativ faoliyatida fonetik va sematik jihatdan bir-biriga yaqin bo‘lgan lug‘aviy birliklar o‘zaro almashtirib qo‘llanadi. Bolalar nutqiga oid bunday nomlanishlarni mazmun-mohiyatiga ko‘ra substitutiv naminatsiya tarzida baholash lozim;
    

g) Bolaning kommunikativ faoliyatida o‘ziga xos nomlash vositalarining yuzaga kelishiga tasavvur, xotira va hayol kabi psixik jarayonlar sabab bo‘ladi. Bolalarning spontan nutqida bunday omillar ta’sirida namoyon bo‘luvchi naminativ birliklarni assasiativ naminatsiya sifatida e’tirof etish maqsadga muvofiq.

4. 
   Bolalarning kommunikativ faoliyatida namoyon bo‘luvchi naminativ birliklarni tahlil qilish ular nutqiga doir yasama so‘zlar semantikasining psixolingvistik qonuniyatlarga tayangan holda tadqiq etishga yordam beradi. Bolalar yasama so‘z xosil qilish va uning semantik struqturasini belgilashda xotirada mavjud bo‘lgan fenamenalogik namunadan foydalanishga harakat qiladilar.
   
5. 
   Bolalar nutqi leksikasining funksianal – semantik xususiyatlarini sotsiopsixolingvistik asosda talqin qilish ular nutqiga xos individual neolagizmlarning yuzaga kelish sabablarini aniqlshda muhim ahamiyatga egadir. Bolalarning ruhiyati bilan bog‘liq omillar ta’sirida yuzaga keluvchi leksik okkazianalizmlar so‘z-ijodga asoslanadi.