Qaffol ash-shoshiy faqih va

Imom Shoshiy - faqih
Qaffol ash-Shoshiyning faqih bo‘lganliklarini tasdiqlovchi manbalar 
juda ham ko‘p. U kishi fiqhni bir necha zamonasining eng e’tiborli 
faqihlaridan o‘rganganlar. Shuningdek, o‘zlari ham ma’lum muddat o‘tib 
madrasalarda mudarrislik qilib, tolibi ilmlarga fiqhdan ta’lim berganlar. 
Olimning qonunshunoslikka doir asarlari u yashagan davrning o‘zidayoq 
Islom tarqalgan mamlakatlarda keng ko‘lamda yoyilgan. M a’lumki, fiqh 
bo‘yicha kitoblar ham bir necha yo‘nalish va turlarga bo‘linadi. Imom 
Shoshiydan bizning davrimizgacha bir necha huquqiy asarlar yetib kelgan. 
Ular quyidagilar:
1. 
“Odob al-qozi” 
yoki 
“Adab ul-qozi” (“Qozilar odobi”)
. Bu asar 
qozilar, bu vazifaga kimlarni tayinlash mumkin, bunday lavozimga tavsiya 
etiladigan kishilar qanday talablarga javob beradigan bo‘lishlari lozim, 
qozilik faoliyatining asoslari, bunday lavozimda faoliyat olib borishning 
shartlari kabi masalalar yechimiga bag‘ishlangan. Ushbu kitob bugungi 
kunda protsessual huquq yo‘nalishiga to‘g‘ri keladi. Uning yozilishi Imom 
Shoshiyning qozilik masalalaridan xabardorligini anglatadi. 
Shayx 
Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf hazratlari o ‘zining “Fiqhiy 
yo‘nalishlar va kitoblar” asarida bu kitobni alohida qayd etib o‘tgan. Ayrim 
ma’lumotlarga ko‘ra, Qaffol Shoshiy ma’lum muddat qozi vazifasida ham 
faoliyat yuritgan. Bu esa, o‘z navbatida, u kishining nafaqat nazariyotchi 
faqih, balki yuridik amaliyotda, jumladan, huquqni qo‘llash amaliyotida 
ham o‘z tajribasiga ega bo‘lgan huquqshunos (faqih) bo‘lganligiga ham 
dalolat qiladi.
2. 
“Husni jadal” (“Dialektika go‘zalligi”) 
yoxud 
“al-Jadal al-
Hasan” (“Yaxshi bahs-munozara”)
. X asrda fiqh mustaqil fan sifatida

---

endigina shakllangan davrda uning yangi yo‘nalishi sifatida yozilgan asar. 
Mohiyatan protsessual qonunchilik masalalarini yechish maqsadida 
bitilgan. Ushbu huquqiy asar bugungi kunda ham qonunshunoslar 
tomonidan qo‘llaniluvchi va yuridik amaliyotda keng foydalaniladigan 
dialektika fanining fundamental asosi bo‘lishi mumkin. Ammo “Husni 
jadal” asari haligicha olimlarimiz, shu jumladan, yuristlar tomonidan ham 
atroflicha o‘rganilgan emas.
3.