Qadriyatlar falsafasi

Xristianlik jahon dinlaridan
 biri bo`lib, eramiz 1-asrining 2-yarmida Rim 
imperiyasining sharqiy viloyatlarida ko`p xudolik dinlari o`rniga kullar va mazlum 
elatlarning dini sifatida yakka xudolik (monoteistik) tarzda shakllangan. Xristianlik 
Falastin va O`rta Er dengizi yahudiylari dinlari doirasida vujudga kelgan; o`nlab 
yillardan keyin esa boshqa, asosan geografik jihatdan qaralganda Rim imperiyasi 
bilan bog`liq yoki uning siyosiy va madaniy ta`sirida bo`lgan xalqlar orasida 
tarqalgan. YAngi va eng yangi tarix davrlarida u mustamlakachilik siyosati va 

---

missionerlik natijasida Evropadan tashqariga ham tarqalgan. Xristianlik Evropa, 
Amerika, Avstraliya hamda qisman Afrika va Osiyo qit`alariga tarqalib dunyo 
xalqlarining teyarli uchdan birini (2 milliardini) tashkil etadi. 
Xristianlik vujudga kelishini Bibliyaning xabar berishicha, Iisus Xristos 
faoliyati bilan bog`lab tushutiriladi.  
Xristianlikning vujudga kelishida sharq dinlarining ham ta`siri bo`lgan. 
Jumladan, misrliklarning Osiris va Isida, eronliklarning Mitra, yahudiylikning Muso 
haqidagi rivoyatlari, oxirat to`g`risida xikoya kiluvchi har xil rivoyatlar ham 
xristianlik ta`limotiga kiritilgan. 
Xristianlnkdagi odam-xudo to`g`risidagi tushunchani ishlab chiqishda yagona 
imperiyaga birlashgan Rim imperatorlarining yakka Xudolik to`g`risidagi ichki 
siyosati ham katta ta`sir ko`rsatgan. SHu maqsadda imperatorlarga va Rim shahri 
xudolariga sig`inish yuzaga kelgan. 
Lekin shakllanayotgan xristian mafkurasi asosida birinchi galda iudaizm 
monoteizmining "Qadimgi axdnoma" kitobiga kirgan barcha "muqaddas g`oyalar", 
ya`ni Erni Xudo yaratganligi, o`simlik va
 
hayvonot dunssining vujudga kelishi, 
insonning yaratilishi, uning tili, axloqi, huquki, oxirat rohatlari haqidagi g`oyalar 
katga rol o`ynagan. 
1947 yili O`lik dengiz qirg`og`idagi qumron yaqinida qadimgi qo`l yozmalar 
topilgan edi. Bular hukmron jamoaning diniy ta`limotlari - iudaizm va xristianlik 
o`rtasidagi oraliq butunni tashkil kilganligani ko`rsatmokda. 
SHunday kilib, xristianlik Rim imperiyasida yashagan ko`pchilik elatlarning 
dinlari, rivoyatlari, urf-odatlari asosida tashkil topgan. Bu din dastlab qullar, ezilgan 
kambag`allarning talablarini, "xoloskorlik" g`oyalarini o`ziga singdirgan din sifatida 
vujudta kelgan. Keyinchalik uning ijtimoiy, diniy strukturasi o`zgarishi bilan 
hukmron tabaqalar qo`lida mazlum xalqlarni ekspluatatsiya qilishning g`oyaviy 
quroliga aylangan. 
Xristianlikning muqaddas diniy yozuvi - Bibliyaning ikkinchi qismi - "YAngi 
axdnoma" bo`lib, u eramizning I-II asrlarida grek tilida yaratilgan. 
Bibliyaning xristianlik naydo bo`lmasdan birmuncha oldin yaratilgad 1 - qismi 
"Qadimiy axdnoma" deb atalib, u iudaizmning mukaddas 
yozuvi 
hisoblanadi. 
Bibliyaning ikkinchi qismi - "YAnga axdnoma" deb atalib, u xristianlikning 
muqaddas yozuvi deb hisoblanadi. 
"YAngi axdnoma" 27 kitob (bob) dan tashkil topgan. Uning tarkibiga 4 ta 
"Injil" (Evangilie, ya`ni Xushxabar), havoriylarning (Iso shogardlari, xristianlikning 
dastlabki tartibotlari) amallari, 21 risola va Ioanning "Vaqiynomasi" kiritilgan. 
Xristianlik