|
boshqa jahon dinlari
kabi mutlaq, abadiy, o`zgarmas karomatni,
bilimni, benixoya qudratning egasi bo`lgan yakka xudo haqidagi g`oyani asoslaydi. U
uch ko`rinishdagi yakka xudoni o`zida mujassamlashtirganlik aqidasini yaratgan. Uch
kurinishdagi xudo haqidagi ta`limotga binoan, xudoning ichki haeti sababi o`z-
o`zidan mavjud bo`lgan uchlikdagi uch asos yoki "muqaddas uchlik" bo`lgan - ota-
xudo, o`g`il-xudo va muqaddas ruhning o`zaro munosabatidir. Ug`il Iso bayon
qilingan tarjimai holiga ko`ra ota-xudodan, muqaddas ruh ham ota-xudodan
yaratilgan (provaslav yo`nalishi ta`limoti), (katolitsizmda esa ota-xudo va o`g`il-xudo
ham xudodan tug`ilgan).
Xudoning mujassamlanishi yoki Isoning ikki mohiyati - odam mohiyati, xudo
mohiyati haqida, "Gunohni yuvish", ya`ni Isoning o`zini ixtiyoriy tarzda kurbon
qilishi" haqidagi ta`limot bilan mustahkamlangan. Xristianlik muqaddas ruh - ota
xudo, bola xudo va mukaddas ruh - uch yuzli xudo to`g`risidagi ta`limoti, targ`iboti,
tashkilotchiligi, jannat va do`zax, oxirat ya`ni dunyoning oxiri borligi, Isoning qayta
tirilishi qaqidagi va boshqa aqidalarni o`z ichiga oladi.
Xristianlik davlat dini
deb e`lon qilingandan so`ng, 325 yili imperator
Konstamtin boshchiligida Nikey shahrida xristianlarning 1 jahon yig`ilishi bo`lgan.
Yig`ilish xristian dinining qonun-qoidalarini ishlab chiqqan va xudoni uch shaxsning
(ota xudo, o`g`il xudo) rux xudo, birlikda ifodalaiishidir deb uqtirgan. 381 yili
xristianlarning Konstantinopolda bo`lib o`tgan II jag`on yig`ilishida cho`qinish va
tirilish haqidagi yangi aqida kabul kilingan.
Ota xudo tabiat, odam va farishtalarni yaratgan, deb hisoblanadi. Iso o`g`il
xudo hisoblangan. Xudoning gavdalanishi aqidasiga ko`ra, Iso xudoligicha qolgan
holda Mariya ismli qizdan tug`ilgan odam ham bo`lib kolgan. Butga parchinlangan
xudo Iso tortgan azoblari va o`limi bilan o`zini odamlarning gunoxlari uchun ota
xudoga qurbon qilgan va shu bilan gunohini yuvgan. Ushbu aqidaga qo`ra, Iso
odamzodga gunoxlardan xalos bo`lish yo`lini ko`rsatib bergan. Isoning tirilishi
aqidasi kelgusida hamma odamlar tirilishining garovi, deb e`lon qilingan. U
tirilgandan so`ng osmonga - ota xudo huzuriga chiqqanligi, ya`ni osmonga chiqib
tushishi (islomda me`roj) aqidasi bu dunyodagi xayot oxiratdagi mangulikka nisbatan
hech narsaga arzimaydi, deb uqtiradi.
Hozirgi zamon xristianligida turli yo`nshshsh va oqimlar orasidagi
kelishmovchiliklarning kamaytirilishi bugungi kun uchun xosdir. Bunga 1948 yilda
tashkil topgan Jahon cherkovlari kengashining faoliyatlari va ekumenik xristianlar
kumaklashmokda.
Katolitsizm - bu xristianlikda eng ko`p tarkalgan yo`nalishdir. U Evropa,
Osiyo, Afrika ka Lotin Amerikasi mamlakatlarida tarqalgan bo`lib, muxlislari
taxminan 800 mln. kishini tashkil qiladi.
Katolitsizm ta`limotida jannat va do`zaxlar oralig`idagi dune, gunohkorlarning
ruhi, jopi haqidagi, Isoi masihni benihoya qurmatlash, uning tanasi va jonimi
ko`klarga ko`tarish sohalaridagi diniy aqidalar mavjud.
Katolitsizmda Bibliyani sharxlash huquki faqatgina ruhoniylarga bsriladi;
chunki ular uylanmaslik haqndagi diniy talabga amal qiladilar. Diniy ibodatlar
dabdabali va sahnalashtirilgap ko`rinishga ega; diniy o`qish, duo, iltijolar lotin tilida
olib boriladi. Pravoslaviedagi kabi katolitsizmda ham farishta, ilohiy kuch,
chirimaydigam marhum jasadlariga sng`inish odatlari sakdanib qolgan.
Katolitsizm boshqa yo`nalishlardan farkdi o`laroq markazlashgan tizimga ega.
Vatikan ana shunday markaz sifatida (maydoni 44 gektar) 1924 yildan boshlab Papa
Piy XI ning Mussolini hukumati bilan tuzgan bitimiga muvofiq mustaqil teokratik
davlat hisoblanadi. Rim Papasi
cherkovning yakka rahbari bo`lib, u Iso Masihning
erdagi noibi hisoblanadi. 1870 yili e`tiqod va axloq masalalarida uning bsnuqsonligi
haqidagi akida qabul kilindi. 1978 yilda sobiq Pol’sha kardinali Korol’ Voytila 264-
Rim papasi etib tayinlandi va u hozirga qadar Ioann Pavel II nomi bilan bu vazifani
bajarmoqda.
Son jihatdan unchalik katta bo`lmagan katolik jamoalari Markaziy Osiyoning
ayrim hududlarida ham mavjud. Toshkentda 1990 yilda katolik markazi tuzilgai,
uning qoshida jumhuriyatimizning boshqa hududlaridan ro`yxatdan o`tgan katolik
diniy jamoalari ham o`z faoliyatlarini olib bormokdalar.
Xristianlikning SHarqiy tarmog`i
Do'stlaringiz bilan baham: |
