Qadimgi turkiy yodgorliklarning formal-poetik xususiyati

“Jome’ ut-tavorix” asarining to’liq ruscha tarjimasi 7 nafar mo’tabar qo’lyozmalar asosida 1946-1960 yillarda Sankt-Peterburgda amalga oshirilgan.

“Jome’ ut-tavorix”da hikoyatlar.

Bu asarda Chingizxon o‘g‘illarining hayotiga oid ko‘plab hikoyatlar ham bor. Ayniqsa, Ugadayxonga oid hikoyatlar ko‘p bo‘lib, bu hukmdoming ko‘p qirralari – yerli aholiga xayrixoh munosabati, ayni paytda yolg‘onchi, xushomadgo‘y, o‘g‘ri va talonchilarga shafqatsizligi shu hikoyatlardan o‘rin olgan.

Rashididdin hikoyatlarga alohida urg‘u berar ekan, asosan, Ugadayxonning shaxsiy fazilatlariga diqqat qaratadi. Mana, bitta hikoyat: 297 Xoqon Qoraqurum shahrini qurgandan keyin, bir kuni xazinaga kirdi va u yerda taxminan ikki tuman balish (pul birligi - N.R.) ko‘rdi. U shunday dedi:

Rashididdin hikoyatlarga alohida urg‘u berar ekan, asosan, Ugadayxonning shaxsiy fazilatlariga diqqat qaratadi. Mana, bitta hikoyat: 297 Xoqon Qoraqurum shahrini qurgandan keyin, bir kuni xazinaga kirdi va u yerda taxminan ikki tuman balish (pul birligi - N.R.) ko‘rdi. U shunday dedi:

“Bu balishlami yig‘ishdan nima ma’ni bor?! Bularni doimo qo‘riqlash kerak bo‘ladi-ku! Hammaga e’lon qilinsin: balish olishni istaganlar kelib, olib ketaversin”. Shahar aholisi - zodagonlar ham, oddiy xalq ham, boylar ham. kambag‘allar ham - hamma xazinaga kelib, katta miqdorda balish olib ketdilar.

Hikoyat, bir tomondan, Ugadayxonning saxiyligini ko‘rsatadi, ikkinchidan, har qanday boylik insonlaming manfaatiga xizmat qilishi kerak degan uning qarashiga ishora qiladi.Endi quyidagi hikoyatga murojaat qilaylik: Bir odam xonga forslaming bosh kiyimini olib kelibdi. Xon shirakayf ekan, uni ikki yuz balish pul bilan mukofotlabdi. Xon a’yonlari yorliq qog‘ozini o‘sha odamga beribdilar, ammo muhr qo‘yishni orqaga suraveribdilar. Ular: “Ehtimol, xon janobi oliylari sarxushlikda farmon berib yuborgan bo'lishlari mumkin”, deb xavotirlanayotgan ekanlar. Xon ertasi kuni o‘sha odamni saroyda yurganini ko‘rib qolibdi. Xon a’yonlari o‘sha odamga beriladigan yorliq qog‘ozi haqida so‘zlabdilar. Xon, uch yuz balishga yorliq beringlar, deb buyuribdi. Ammo xazinadan pul berishni yana orqaga suraveribdilar. To pul miqdori olti yuz balishga yetmaguncha, xon har kuni yuz balishdan qo‘shaveribdi.

Foydalangan adabiyotlar

• 1.Adabiyot nazariyasi. Ikki jildlik.-Toshkent.:”Fan” 1978-1979.
• 2. D. Quronov.Adabiyotshunoslikka kirish.-”Xalq merosi” nashriyoti, 2004.
• 3. Hojiahmedov. A.Mumtoz badiiyat malohati.-T.:”Sharq”, 1999.
• 4.Fitrat. Adabiyot qoidalari.-T.:”O`qituvchi”, 1995
• Interner manbalar
• http\\natlib.uz
• http\\www.hozir.org
• https\\fayllar.org