Qadimgi sharq falsafasi

Qadimgi sharq falsafasi
Sharq falsafasi atamasi osiyo qit'asida paydo bo‘lgan falsafiy oqim va qarashlar majmuasidir.
Sharq falsafasiga Xitoy, Hind, Fors, Yapon ,Koreys va O‘rta Osiyo falsafasi kiradi.
Ba’zan Arab va Bobil falsafasi ham kiradi,biroq bu g‘arb falsafasiga ham tegishlidir.
Qadimgi Xitoy falsafasi
Miloddan avvalgi VI-III asrlarda Xitoyda asosan oltita falsafiy ta’limot shakllangan:
Konfutsiychilik
Daosizm
Moizm
Kegin
Ismlar maktab
Inyan
Konfutsiychilik-qadimiy falsafiy maktab ,insonni avvalam bor ijtimoiy hayot qatnashchisi sifatida ko‘rib chiqadi. Konfutsiychilik asoschisi-Konfutsiy Miloddan avvalgi 551-479-yillarda yashagan. Asosiy manbasi Lun tuy ()asari.
XUSUSIYATLARI
Konfutsiychilik hal etadigan masalar: insonlarni qanday boshqarish kerak va jamiyatda inson o‘zini qanday tutishi kerak.
Konfutsiychilikning jamiyatda insonlar o‘zini tutishning oltin qonuni :
-o‘zinga ravo ko‘rmagan narsangni birovga qilma.
Konfutsiy ta’limoti Xitoy jamiyatining birlashishiga katta rol o‘ynadi.Asoschisining faoliyatidan so‘ng 2500 yil o‘tgan bo‘lsa ham bu talimot o‘z ahamiyatini yo‘qotgani yo‘q.
Daosizm- Xitoyning Qadimiy falsafiy ta’limoti olamning tuzilishi va mavjudligini tushuntirishga va inson, tabiat ,koinot yurishi kerak bo‘lgan yo‘lni topishga harakat qiladi.Ta’limot asoschisi Lao Sxi(Keksa ustoz)-mill.avv.VI-Vasrlarda yashashgan .Asosiy manbalari-”Daoszin” va “Deszin” falsafiy tizmlari birgalikda “Daodeszin” deb nomlanadi.
Daoizm falsafasinining asosiy g‘oyalari
Olamda hamma narsa o‘zaro bog‘liq,
Olamdagi tartib ,tabiat qonunlari, tarix o‘zgarmaydi,shuning uchun inson hayobuning asosiy tamoyili –tinchlik va harakatsizlik.
Imperator muqaddas shaxs ,faqat u xudolar bilan ma’naviy aloqada bo‘la oladi;imperator shaxsi orqali Xitoy va butun insoniyatga “DE”-tetiklashtiruvchi kuch va ne’mat o‘tadi.
“Dao”ni anglash va “De”ni olish uchun daosizmning barcha qonunlariga amal qilish kerak,”Dao” bilan birlashib, imperatorga bo‘ysinish va unga yaqin bo‘lish.
Baxt va xaqiqatga olib boradigan yo‘l –xirs va istaklaridan ozod bo‘lish.
Legizm-qadimgi Xitoyning ijtimoiy ta’limoti
XUSUSIYATLARI
• Legizm asoschilari-Shan Yan(mil.avv.390-338)va Xan Fey (mil.avv.228-233).
Imperator Sin Shi Xua davrida mil.avv. III asrda kegin rasmiy g‘oya sifatida tan olindi.
Legizmning asosiy masalasi (Konfutsiychilik kabi):jamiyatni qanday boshqarish kerak?
Legistlar davlatni qonunlarga asoslangan zo‘ravonlik yo‘li bilan boshqarish kerak deyishadi
Shunday qilib legizm-kuchli davlat hokimyati falsafasi