Qadimgi Misr Qadimgi sharq tsivilizatsiyasi

 

 

 

---

Misrshunoslik fanining rivojlanishi 

Misrshunoslik

 -  sharqshunos  likning  Kdd.  Misr  tili  va  yozuvi,  tarixi,  madaniyati  va 

arxeologik  yodgorliklarini  oʻrganuvchi  sohasi.  Parijda  Qadimgi  yozuvlar  akademiyasida 

fransuz  olimi  F.  Shampolon  misr  iyeroglifik  yozuvlarini  oʻqish  ustidan  olib  borgan 

tadqiqotlari toʻgʻrisida axborot bergan vaqti (1922-yil 22-sentabr) M.ka asos solingan kun 

deb  qabul  qilingan.  U  Rozet  shahri  yaqinida  topilgan  toshdagi  3  tilda  yozilgan  matnlarni 

va yodgorliklarni oʻrganish jarayonida bu  yozuvlarni oʻqish  yoʻlini  topgan  va shu asosda 

misr  yozuvi  lugʻati  va  grammatikasini  tuzgan.  1820—30  yillarda  Shampolon  Misrga 

ekspeditsiya  uyushtirdi.  U  yerda  bir  qancha  yodgorliklarni  toʻplab,  ular  toʻgʻrisida  ilmiy 

xulosalar berdi. 1851-yildan Misrda sistematik ravishda qazish ishlari olib borildi. Fransuz 

olimi  O.  Mariyet  Memfis  yaqinidagi  Sakkarada  olib  borgan  qazish  ishlaridan  keyin  Misr 

muzeyi va "Merosni oʻrganish" jamiyatini ochdi. M. rivojlanishida 19-asrning 90-yillarida 

A.  Erman  asos  solgan  Berlin  maktabi  muqim  rol  oʻynadi.  Bu  maktab  filol.  sohasida 

tadqiqotlar  olib  bordi  va  koʻp  jildlik  misr  lugʻatini  tuzdi.  19-asr  oxiri  va  20-asr  boshida 

fransuz arxeologi J. de Morgan va ingliz arxeologi U. Pitri Flinders Qad. Misr firʼavnlari 

sulolasi hukmronligigacha boʻlgan davr va ilk sulola hukmronligi davrini oʻrgandi. 

Oʻzbekistonda  Toshkent  sharqshunoslik  instituti,  OʻzMU,  OʻzR  Prezidenti  huzuridagi 

Strategik  va  mintaqalararo  tadqiqotlar  instituti  olimlari  va  mutaxassislari  M.ga  taallukli 

siyosiy-iqtisodiy,  ijtimoiy,  mafkuraviy,  harbiy,  maʼnaviy  va  diniy  masalalarni  tadqiq 

etmoqdalar.  Toshkent  sharq-shunoslik  institutida  nashr  etiladigan  "Sharq  mashʼali", 

"Sharqshunoslik"  ilmiy toʻplamlarida  M.ka  oid  dolzarb  masalalar  yuzasidan  ilmiytaxliliy 

maqolalar  chop  etilmoqda.  Poytaxtda  "Oʻzbekistonmisr"  doʻstlik  jamiyati  faoliyat 

koʻrsatayotir.  Mazkur  jamiyat  Misr  bilan  madaniy-maʼrifiy  va  ilmiy  aloqalarni 

kengaytirishga  xizmat  qilmoqda.  Yurtimizda  oʻtkazilayotgan  ilmiy-amaliy  anjumanlar, 

doʻstlik kunlari, kinoanjumanlar, talabalar oʻrtasida oʻtkazilayotgan tanlovlar, viktorinalar, 

ikki  xalqni  bir-biriga  yanada  yaqinroq  tanishtirishga  xizmat  qilmoqda.  I  va  II  Toshkent 

tibbiyot  institutlari  shifokorlari  oʻzaro  tashriflar,  birgalikda  olib  borilayotgan  tadqiqotlari 

orqali misrlik hamkasblari bilan jonli aloqa bogʻlaganlar. 

Misr —  insoniyat  tamadduni  (sivilizatsiyasi)ning  ilk  makonlaridan  biri  (qarang 

Misr, Qadimgi Misr). 3—4-asrlarda Misr Rim imperiyasi tarkibiga kirgan. Rim imperiyasi 

yemirilgach  (395),  Vizantiyaning  bir  viloyati  boʻlib  qoldi.  VII-asr  boshlarida  butun  Misr 

aholisi  Vizantiyaning  rasmiy  pravoslav  cherkoviga  qarshi  boʻlgan  xristianlarning 

monofisit mazhabini qabul qildi. Aholi kopt (qibt) tilida soʻzlashar edi. Shu davrda Misrni 

sosoniylar,  639—642  yillarda  esa  arablar  bosib  oldi  va  mamlakatda  islom  dini  tarqala 

boshladi.  Keyinchalik  tuluniylar  (868—905),  abbosiylar  (905—935),  ixshidiylar  (935—

969) sulolalari hukmronlik qildi. Fotimiylar davri (969—1171)da Falastin, Shom (Suriya) 

va  Gʻarbiy  Arabiston  Misrga  qaram  boʻlgan.  1113-yil  salib  yurishi  qatnashchilari  Misrga 

bostirib kirdi. Shimoliy  Suriya  va Iroqdagi saljuqiylar  noibi Nuriddin Mahmud  ibn  Zangi 

(1146—74) salibchilarga qarshi kurashda Fotimiy xalifa Adid (1160—71) ga katta yordam 

berdi.  Buning  evaziga  xalifa  uni  vazir  qilib  tayinladi  (1169).  1171-yil  ayyubiylar  sulolasi 

(1171—1250)ning  asoschisi  Salohiddin  taxtga  chiqdi.  1174-yil  esa  u  sulton  nomini  oldi. 

1187-yilda Suriya va Misr harbiy kuchlari birlashib, salibchilarga qaqshatqich zarba berdi 

va  Falastin  bilan  Suriyani  ulardan  ozod  qildi.  Misrda  XIII-asr  yarmigacha  Ayyubiylar, 

XIV—XV-asrlarda mamluklar hukmronlik qildi.