Qadimgi Mesopotamiya tarixining o‘rganilishi Reja

2. Mixxatlarning o`qilishi. Mixxatlar butun Old Osiyoning asosiy yozuvi bo`lib qolgan. Mesopotamiya shaharlaridagi saroy va ibodat-xonalarning hujjatxonalari va kutubxonalaridan sopol lavhalarga bitilgan kitoblar topilgan. Ularda Mesopotamiya xalqlariga oid juda ko`p ma`lumotlar saqlanib qolgan. XVII asrdan boshlab Yevropa olimlari Petro della Valle, Karsten Nubur, Gretefend kabilar mixxatlarni o`qishga uringanlar. Ammo ular yaxshi natijalarga erisha olmaganlar.
Ingliz sayyohi G. Roulinsin Shumer mixxatini o`qib chiqishga muvaffaq bo`lgan. Olimlardan Norris, Xins va Oppertlar ham mixxatni o`qib chiqqanlar. Mixxat yozuvi avval shumeriylarda paydo bo`lgan bo`lsa, keyin butun Old Osiyoga, shuningdek Eronga ham tarqalgan.
Mixxatning o`qib chiqarilishi natijasida olimlar qadimgi Mesopo-tamiya tarixi haqida qimmatli manbalarga ega bo`lganlar.
3. Maktab va maorif. Mesopotamiyaliklar maorif ishlariga alohida e`tibor berganlar. Maktabiarda ko`proq podsho, badavlat kishilar, amaldorlar va o`ziga to`q kishilarning farzandlari o`qishgan. Ammo maktabda erkin jamoadan bo`lgan oddiy kishilar ham o`qigan bo`lsalar kerak. Maktablarning quyi sinflarida til, adabiyot, grammatika, yuqori sinflarda esa matematika, musiqa, huquq, geometriya, astronomiya, tarix, tabobat, veterinariya kabi aniq fanlar bilan bir qatorda diniy fanlar ham o`qitilgan. Maktablar saroy va ibodatxonalar qoshida bo`lib, uni ruhoniylar boshqarganlar. Mari va boshqa shaharlardagi qazishlar vaqtida o`quvchilarga mos o`rindiqlar qo`yilgan maktab binosining qoldig`i topilgan.
Maktablar davlat uchun xo`jalik, savdo va harbiy ishlarni boshqaruvchi xodimlar tayyorlaganlar. Maktablarda Misrdagi kabi mirzolar tayyorlashga katta ahamiyat berilgan.
Maktablarda intizom va nazorat juda qattiq bo`lgan. Yetarli qobiliyatli va tirishqoq bo`lmagan o`quvchilar jazolangan. Maktab qoshida «Xivich bilan savalovchi» maxsus nazoratchi bo`lgan. O`qituvchilar o`quvchilarni qunt bilan o`qishga undaganlar.
4. Ilmiy bilimlarning rivojlanishi. Mesopotamiyada matematika, geometriya, astronomiya, tabobat, tarix va boshqa fanlarga qiziqish ancha erta boshlangan. Yerlarni o`lchash, kanal qazish, masofani aniqlash, hosilni hisoblash va me`morchilikda matematika va geometriya fanlari kerak bo`lgan.
Bu fanlar chorvachilik, hunarmandchilik va savdo-sotiq uchun ham zarur edi. Qadimgi mesopotamiyaliklar birlik, o`nlik, yuzlik va mingliklarni bilganlar. Bu sonlar alohida belgi bilan ifoda etilgan.
Mesopotamiyada astronomiya faniga ham katta ahamiyat bergan-lar. Bu yerda olti-yetti qavatli zikkuratlar qurilgan. Mesopotamiyaning Ur, Uruk, Nippur, Bobil, Akkad va boshqa shaharlarida ajoyib rasadxonalar bo`lgan. Ular shu rasadxonalardan quyosh, yer, oy va osmon jismlarining harakatini kuzatganlar.
Astronomlar o`sha vaqtdayoq quyosh va oy tutilishi hodisalarini oldindan aytib berganlar. Olimlar astronomiya taqvimlari tuzib quyosh yili 365 kun, oy yili 354 kun ekanligini aniqlaganlar. Yilni esa 12 oyga bo`lganlar. Astronomiya mesopotamiyaliklarning kundalik hayotida, karvon savdosida va tomonlarni aniqlashda zanir bo`lgan. Chunki sayyoh va yo`lovchilar osmon jismlari quyosh, oy va yulduzlarga qarab yo`1 bosganlar. Miloddan avvalgi III mingyillikdayoq shumer tilida astronomiyadan ilmiy asarlar yaratilgan. Mesopotamiyada tarix faniga ham katta ahamiyat berilgan bo`lib, ko`plab tarixiy asarlar yozilgan. Mesopotamiya shaharlari, Ossur podshosi Ashshurbanipolning hujjatxonavakutbxonalaridan mamlakat va qo`shni o`lkalar tarixi va geografiyasiga oid qimmatli ma`lumotlar topilgan. Mesopotamiya olimlari Misr, Urartu, O`rtayer dengizi, Bobil va uning atrofidagi o`lkalarning xaritasini tuzganlar. Bu ishlar bilan asosan kohinlar shug`ullanganlar. Ular mamlakat va atrofdagi o`lkalarda bo`lib o`tgan voqealarning yillik ro`yxatini, podsholarning faoliyatini yozib borganlar. Mesopotamiya olimlari ziroatchilik, iqlimshunoslik va boshqa sohalarda ham muayyan yutuqlarga erishganlar.