Qadimgi gretsiya arxitekturasi

QADIMGI GRETSIYA ARXITEKTURASI.

Odatda, qadimgi Gretsiya me’morchiligi tarihi Mikenaning qulashi va doriylar tomonildan peloponnes, uning janubida joylashgan orollar, Kritning bosib olinishi bilan boshlanadi va er. av. XI asrdan to er. av. I asrgacha bilgan davrni iz ichiga oladi. Bu tarihiy-badiiy davr tirt bosqichdan iborat:

1. Gomer davri (er. av. XI-VIII asrlar).
2. Arhaika davri (er. av. VII-VI asrlar).
3. Klassika davri (er. av. V-IV asrlarning birinchi uch choragi).
4. Ellinizm davri (er. av. IV-I asrlar).
Qadimgi quldorlik davlatlaridan bilgan Gretsiyada jashon arxitektura tarihidan birinchi marta demokratik printsiplar kamol topdi. Greklar birinchi bor baddiy ijodda insoniyatning asriy muammolarini echishga irindilar. Ular botirlik, josorat, vatan meshri va shur insonning qudratini ulug’ladilar, uning jismoniy gizalligi va ma’naviy barkamolligini ifodalab, ideal, garmonik kamol topgan inson obrazini yaratishga intildilar.
Qadimgi Gretsiyada faoliyatli, davlat manfaatini iz manfaatidan ustun qiyyadigan insonni ulug’laydilar. Irodali vatanni sevadigan va uning uchun kurasha oladigan inson obrazini ideal inson, deb biladilar.
Grek hudo va ma’budalarida, masalan, Appolon (nur hudosi), Afina (hunarmandchilik va dehqonchilik ma’budasi) va boshqa ma’budalar timsolida greklar izlarining tasavvuridagi barkamol inson qiyofasini gavdalantiradilar. Darshaqiqat, grek san’ati insonning real his-tuyg’ularini badiiy ifoda etishi bilan shamon kishiga shavq-zavq bahsh etmoqda. Inson aql-idroki, zakovatini tarannum etib, unga kuch bag’ishlamoqda. Grek arxitekturasining shu jishati evropaliklar tomonidan sham, sharq halqlari tomonidan sham e’zozlanadi.

GOMER DAVRI ME’MORCHILIGI. Qadimgi Gretsiya tarihining er. av. XI-VIII asrlari Gomer davri deb ataladi. Bu davr arxitekturasi va madaniyatining irganishda Gomerning «Iliada» va «Odisseya» dostonlari qimmatli manba shisoblanadi.

Bu asarlarda Gretsiya erlarida mulkiy tengsizlikning kelib chiqishi natijasida, quldorlik tuzumiga zamin yaratildi. Bu davrda Grek mifologiyasi, halq epik poeziyasi paydo bilib, ularda halq shayoti, uning ma’naviy intilishi va jasorati tarannum etiladi. SHu davrga oid me’morlik namunalari esa, qa’la, qirg’onlarning qoldiqlari orqali etib kelgan. Ular iz harakteri jishatidan Mikena me’morligini eslatadi. Loy, tosh, yog’och, bronza yoki suyakdan ishlangan haykaltoroshlik namunalari topilgan bilib, ular yahlit formada mayda detallarga e’tiborsiz ishlangan.