Q. X. Azizov avtomobil yo‘llarida harakat xavfsizligini ta’minlash

«ziddiyatli nuqta»
vujudga kelar ekan. Ziddiyatli nuqtalarni oldindan aniqlash natijasida YTHning 
oldini olish imkoniyati paydo bo‘ladi va bu imkoniyat yo‘l harakatini tashkil etish 
sxemasini tuzish davrida amalga oshiriladi. Ziddiyatli nuqtalar bir sathdagi 
chorrahalarda transport va piyodalar har xil harakat yo‘nalishlarining kesishi-
shidan hosil bo‘ladi. 
3.7-jadval 
Ziddiyatli 
vaziyat 
kriteriyalari 
Boshlang‘ich 
harakat tezligi, 
km/soat 
Ziddiyatli vaziyat uchun bo‘ylanma va 
ko‘ndalang manfiy tezlanish, m/s 
yengil 
1
K
o‘rtacha 
2
K
kritik 
3
K
Bo‘ylanma 
manfiy 
tezlanish 
100 ko‘p 
100-80 
80-60
60 kam 
0,5-0,9 
0,5-1,9 
0,5-2,3 
0,5-2,9 
0,9-1,9 
1,9-2,9 
2,3-3,2 
2,9-3,7 
1,9 
2,6 
3,2 
3,7 
Ko‘ndalang 
manfiy 
tezlanish 
100 ko‘p 
100-60 
60 kam 
0-0,3 
0,4-0,6 
0,8-1,2 
0,3-0,7 
0,6-1,1 
1,2-1,5 
0,7 
1,1 
1,5 
 

---

46 
Misol sifatida ikki tasmali yo‘llarning kesishishidan hosil bo‘lgan 
chorrahadagi transport vositalarining harakatini ko‘radigan bo‘lsak (3.3-rasm), 
unda transport vositalarining harakat oqimidan 
ajralish
harakat oqimiga
 qo‘shilish 
va harakat oqimini
 kesib o‘tish nuqtalarini
ko‘rsatib o‘tish mumkin. 
3.3-rasm. Ikki tasmalik yo‘llarning kesishuvidagi ziddiyatlik nuqtalar 
Δ - ajralish; □- qo‘shilish; ●-kesishish.
Ziddiyatli nuqtalarda harakat yo‘nalishidagi transport vositalarining o‘zaro 
yoki piyodalar bilan to‘qnashuv xavfigina emas, balki ularning ushlanib qolish 
ehtimoli ham mavjud. Chorrahadagi xavflilik vaziyati harakat miqdori va tasmalar 
soni ortib borishi bilan murakkablashib boradi. Keltirilgan misoldagi chorrahada 
jami 32 ta ziddiyatli nuqta mavjud bo‘lib, ular 8 ta ajralish, 8 ta qo‘shilish va 16 ta 
kesishish nuqtalaridan iborat. 
Chorrahaning harakatlanish murakkablik darajasi quyidagicha baholanadi: 
agarda m

40 bo‘lsa, chorraha oddiy, m=40

80 o‘rta murakkab, m=80

150 
murakkab va m

150 juda murakkab. 
Chorrahada harakatlanish murakkablik darajasini baholashda quyidagi 
formuladan foydalanish mumkin: 
к
к
а
П
П
П
М
5
3
+
+
=
; (3.5) 
bu yerda: 
а
П
- ajralish ziddiyatli nuqtalar soni; 
к
П
- qo‘shilish ziddiyatli 
nuqtalar soni; 
к
П
- kesishish ziddiyatli nuqtalar soni. 

---

47 
Keltirilgan (3.5) formuladan mavjud, ya’ni foydalanilayotgan avtomobil 
yo‘llaridagi chorrahalarda harakatlanishning murakkablik darajasini baholashda 
qo‘llaniladi. Loyihalanayotgan yo‘llardagi chorrahalarning yoki tutashmalarning 
xavflilik darajasini quyidagicha aniqlash tavsiya etiladi [4]. 
Chorrahalar va yo‘l birikmalarining xavfsizligi u yerdagi xavfli nuqtalar 
soniga, transport oqimlari kesishish burchagiga, kesishayotgan yo‘ldagi harakat 
miqdoriga, qo‘shilayotgan va ajralayotgan transport miqdoriga bog‘liq ravishda 
o‘zgaradi. 
Chorrahadagi yil davomida sodir bo‘lishi mumkin bo‘lgan hodisalar soni 
quyidagicha aniqlanadi: 

=
n
q
G
1
1
; (3.6) 
bu yerda: 
п
- xavfli nuqtalar soni;
i
q
- tekshirilayotgan nuqtaning xavflilik 
darajasi. 
7
10
25
−



=
r
i
i
i
i
K
N
M
K
q
; (3.7) 
bu yerda: 
i
K
- ziddiyatli nuqtaning nisbiy halokatliligi tekshirilayotgan 
ziddiyatli nuqtadagi kesishayotgan transport oqimining harakat miqdori avt/sutka. 
r
K
- harakat miqdorining oylar bo‘yicha yillik notekislik koeffitsiyenti. Yangi 
loyihalanayotgan yo‘llar uchun 
r
K
-ning qiymati 1/12 ga teng deb qabul qilinishi 
mumkin. 
Chorrahadagi yoki tutashmadagi halokatlilik ko‘rsatkichi quyidagi formula 
bilan aniqlanadi: 
25
)
(
10
7

+


=
N
M
K
G
K
r
a
; (3.8) 
bu yerda: 
M
va 
N
- asosiy va ikkinchi darajali yo‘llardagi harakat miqdori, 
avt/sut; 25 koeffitsiyenti formulaga bir oyda 25 ish kunini hisobga olish uchun 
kiritilgan. 
Chorrahadagi halokatlilik ko‘rsatkichi bo‘yicha uning xavflilik darajasini 
aniqlash uchun quyidagi ko‘rsatkichlardan foydalanish tavsiyalangan [3]: 
a
K
. . . . . . . . . . . . . 
chorrahaning xavflilik 
darajasi 
3 kam 
xavfsiz 
3,1

8,0 
kam 
xavfli 
8,1

1,2 
xavfli 
12 ko‘p 
juda xavfli 

---

48 
Chorrahadagi aniqlangan 
a
K
ning qiymatiga ko‘ra harakat xavfsizligini 
aniqlash bo‘yicha quyidagi ishlarni amalga oshirish darkor: 
Yangi loyihalanayotgan chorrahadagi yoki tutashmadagi 
a
K
ning qiymati 8,0 
dan katta bo‘lgan hollarda chorrahadagi elementlar va harakatni tashkil qilish 
sxemasini qayta loyihalash zarur; 
a
K
<8 bo‘lsa, chorrahadagi ko‘rinishni oshirish va kerakli yo‘l belgilarini 
o‘rnatish talab qilinadi; 
a
K
=8

12 bo‘lsa, yuqorida keltirilgan ishlarga qo‘shimcha ravishda 
chorrahada yo‘l belgi chiziqlarini tushirish va chorrahani yoritish zarur; 
a
K
=12

16 bo‘lsa, yuqorida aytilganlardan tashqari chorrahadagi harakatni 
qisman kanallashtirilish lozim; 
a
K

16 katta bo‘lsa, chorrahadagi harakatni to‘liq kanallashtirish, oddiy 
chorraha harakatini aylanma ko‘rinishga o‘tkazish yoki chorrahaga svetofor 
ob’ektini o‘rnatish kerak.