Q usmonov, U. Jo‘rayev, N. Norqulov o zbekiston tarixi

xon yasovuli 
mansabida ishlagan amaldor shug‘ullangan.
Shayboniylar davlatida 
eshikog‘aboshi 
lavozimi ham b o ‘lgan. 
U dargoh xavfsizligi, undagi tartib ham da kelgan-ketganlardan 
xabardor b o ‘lib turish masalalari bilan shug‘ullangan.
Yuqori davlat lavozimlari ichida katta mavqega ega bolgan 
lavozimlardan yana biri 
shayxulislom 
hisoblangan. Shayxulislom 
shariat qonunlari bajarilishi ustidan nazoratni amalga oshirgan.
Qozikalon 
b o ‘lgan amaldor sud ishlariga yetakchilik qilgan.
Yana bir m uhim davlat lavozimi 
muhtasib 
(rais) deb atalgan. 
Bu lavozimni egallagan amaldor mamlakat fuqarolarining axloq 
qoidalariga rioya qilishlarini nazorat qilish bilan shug‘ullangan.
Davlatda, shuningdek, 
miroxur 
(xonga tegishli yilqi, ot- 
ulov va ularning ta ’m inoti bilan shug‘ullanuvchi), 
shig‘ovul
(chet davlatlar elchilarini qabul qilish xizmatining boshlig‘i), 
qushchi 
(xonning ovini tashkil etuvchi), 
bakovulboshi, dastur-
xonchi, qo‘rchiboshi 
(qurol-aslaha xizmati boshlig‘i), 
jarchi,
tavochi, tug‘begi, kitobdor, mirzaboshi, munshiy (kotib), muhr-
dor, xazinachi, mehtar 
kabi mansablar ham mavjud b o ‘lgan.
Mehtar 
— zakot va boshqa tushum lardan zarur o ‘rinlarda 
ishlatishni nazorat qiluvchi amaldor.
Ichki ziddiyatlar. 
Shayboniylar davlatidagi ichki ziddiyatlar 
markaziy hokimiyat bilan mahalliy hokimiyat o ‘rtasidagi ziddi- 
yatlarda to la namoyon bolgan.
Shayboniylar davrida yer egaligining iqto, suyurg‘ol, tanho 
va jogir turlari b o ‘lgan. Sayboniyxon davrida davlatni kichik- 
kichik mulklarga (suyurg‘olga) b o ‘lib idora qilinardi. Bu hoi 
hokimiyatdan ajralib chiqishga sharoit yaratar edi. Shayboniy­
xon bu xatoni tuzatishga urinib, b o ‘ysunishni istamagan m ahal­
liy hukm dorlar mustaqilligini tugatishga, ayrim hukm dorlam i 
alm ashtirishga harakat qildi. Bu esa m ahalliy hukm dor va 
zam indorlaming keskin noroziliklariga sabab b o ‘ldi.
Shayboniylar davrida m ehnatkashlarning iqtisodiy ahvoli

---

nochor edi. K o ‘pchilik om m a yersiz b o ‘lib, ijaraga yer olib 
ishlashga majbur edi. Aholidan 20 turdan ortiq soliq va to lo v lar 
olinardi. Asosiy soliq sug‘oriladigan yerdan olinadigan 
xiroj
b o ‘lib, darom adning 30 — 40 foizini tashkil qilardi. Davlat 
muassasalari, qo ‘shin va xon xonadoni xarajatlarini qoplash 
uchun to ‘lanadigan soliq 
ixrojot 
deb atalardi. D avlat pulga 
muhtoj bolganida favqulodda soliqlar ham joriy etilgan.
Aholi soliq va jarim alar to ‘lashdan tashqari, m ehnat majbu- 
riyatini ham o ‘tashi kerak edi. Bu majburiyat aholini kanallar, 
zovurlar qazishga, y o ‘l va k o ‘priklar qurishga, yem -xashak 
yig‘ishga jalb etislmi nazarda tutardi.
• Shayboniyxon davlat boshqaruvida suyurg‘ol tizimini joriy 
etib, viloyatlami o ‘z farzandlari, urug‘doshlari va qabila 
boshliqlariga topshirdi.
• Shayboniyxon vafo tid an so ‘ng suyurg‘ol m ulk egalari 
mustaqil b o ‘lish uchun, toj-taxt uchun kurashdilar.
1. Shayboniyxon qanday islohotlar o ‘tkazgan va ulardan qanday
•
maqsadlami ko‘zlagan?
2. Shayboniylar mamlakat iqtisodiy hayotini rivojlantirish yo‘lida 
qanday tadbirlami amalga oshirganlar?
3. Shayboniylar davlatidagi yuqori davlat mansablari xususida so‘z- 
lab bering.
4.
Shayboniylar davlatida qanday asosiy soliq va majburiyatlar joriy 
etilgan va ichki ziddiyatlar haqida nimalami bilasiz?