|
A
Sunniylik—
(arab tilida odat, an ’ana, xatti-harakat tarzi
degan m a ’n o la rn i an g latad i) bu islom dagi Q u r’oni
K arim bilan birga M uham m ad (s.a.v) payg‘ambam ing
sunnatlarini Q ur’oni Karimdan keyingi, uni to ‘ldiruvchi
manba ekanligini, shuningdek, dastlabki 4 xalifalaming
(Abu Bakr Siddiq, U m ar, U sm on va Ali) hokimiyati
qonuniy ekanligini ta n oluvchi oqim dir. D unyodagi
barcha m usulm onlam ing 90% dan ortig‘i shu oqimga
mansubdirlar.
To‘lg‘ama
— jang chog‘ida dushm an qo ‘shinini qanot-
laridan aylanib o ‘tib, qurshab olib zarba berish usuli.
Shialik
— (arabcha guruh, tarafdorlar degan m a’nolam i
anglatadi) islom dagi ikki asosiy y o ‘nalishlardan biri,
xalifa Ali ibn Abu Tolip va uning avlodlaridan iborat 12
imomga ergashganlar, ular hokimiyatinigina tan oluvchi-
lardir. Shialik Eron va Iroqda keng tarqalgan.
• 1501- yilda Shayboniyxon Sam arqandda uzil-kesil o ‘m a-
f l
shib oldi.
• 1506 — 1509-yillarda Xuroson zabt etildi.
• 1510-yilda Shayboniyxon E ron hukm dori shoh Ism oil
qo‘shini bilan b o ‘lgan jangda halok b o ‘ldi.
1. Shayboniyxon hokimiyatining kuchayishiga sabab bo‘lgan omillar
nimalardan iborat?
2. Shayboniyxonning Movarounnahr va Xurosonni osongina egallab
olishiga nimalar asosiy sabab bo‘ldi?
3. Shoh Ismoilning g‘alabasi oqibatlari haqida so‘zlang.
4 -§ . Zahiriddin Muhammad Bobur — buyuk davlat
arbobi va mutafakkir
Bobur Mirzoning Shaybo-
Samarqand aholisi shayxulislom Abul-
niyxonga qarshi kurashi
m a k a rim b o s h c h ilig id a te m u riy la r
hukmdorligini tiklash chorasini izladi-
lar.
Samarqand rahnamolari Farg‘ona hokimi Bobur Mirzoga
maktub y o ‘llab, Sam arqand taxtini egallashga d a’vat etdilar.
Sulolasi manfaatlariga sadoqatli b o ‘lgan Bobur M irzo 1500-
y ilning k u zid a S am arq an d g a yu rish b o sh lad i. Bu p ay td a
Shayboniyxon Samarqanddan tashqarida — Konigil (shahardan
tashqaridagi hukmdorlar hordiq chiqaradigan joy)da turar edi.
A holi to m o n id an Sam arqandning darvozasi Bobur M irzoga
ochib berildi va uning q o ‘shini shiddat bilan hujum qilib,
Shayboniyxonning bu yerda qoldirib ketgan 600 kishilik askarini
qirib tashladi. Shunday qilib, Bobur Mirzo Samarqand taxtini
ikkinchi marta egalladi.
Shayboniyxon Buxoroga chekinadi va b o ‘lajak hal qiluvchi
jangga tayyorgarlik ko‘ra boshladi. Bobur Mirzo ham qish b o ‘yi
urushga jiddiy tayyorgarlik ko‘rdi. 1501- yil aprelida Zarafshon
b o ‘yidagi Saripul qishlog‘i yaqinida yuz bergan og‘ir urushda
Bobur Mirzo yengildi. Bobur Mirzo Samarqandga chekinadi.
G ‘olib Shayboniyxon Samarqandni qamal qilib, Bobur Mirzoga
sulh taklif qildi. Sulh shartlari Bobur Mirzo uchun juda haqo-
ratli b o ‘lsa-da, unga rozi b o ‘lmaslikdan boshqa chorasi yo‘q edi.
Og‘ir va nochor ahvolga tushib qolgan Bobur sulhga binoan
Samarqandni tark etib, o ‘zga yurtlarga ketishga majbur b o ‘ldi.
B o b u r M irzo n in g qizi G u lb ad an b eg im o ‘zining „H u m o -
yunnom a“ asarida bu haqda quyidagilami yozgan edi: ,,To‘liq
o ‘n bir yil davomida M ovarounnahr o ‘lkasida chig‘atoy, te-
m uriy va o ‘zbek sultonlari bilan shunday jan g lar b o ‘ldiki,
ulam ing sanog‘ini batafsil bayon qilishga qalam tili ojiz va
nuqsonlidir. Oxiri xayrixohlari va qarindoshlari — jam i 250 ga
yaqin kishi, piyoda, yelkalarida chopon, oyoqlarida choriq,
qo‘llarida tayoq bolgani holda beyarog‘, xudoga tavakkal qilib
Badaxshon va Kobulga qarab yo‘l oldilar“ .
Bobur Mirzo Kobulga borib, bu yerda 1504-yilning sentabr
oyida hokimiyatni qo‘lga kiritdi. Bobur Mirzo el-yurt obodon-
chiligi va ravnaqi yo‘lida odilona ish yuritib, qudratli davlat
boshlig‘i sifatida katta obro‘ qozondi.
1510-yili, Shayboniyxon halok
b o ‘lg a ch , B o b u r M irz o q a lb id a
shoh Ismoil yordam ida M ovaroun-
n a h rn i sh ay b o n iy lard an qaytarib
olish um idi paydo b o ‘ldi. Ana shu
niyatda u shoh Ism oil elchisini Ko-
bulda juda ochiq chehra bilan kutib
oldi. E lchilar shoh Ism oil Bobur
M irzoga birgalikda Sam arqandga
qo ‘shin tortishni taklif qilganligini
aytadilar. Bobur M irzo bu taklifni
qabul qildi.
B obur 1511-yil kuzida shoh
Ism o il y o rd a m id a S a m a rq a n d n i
uchinchi marta qo‘lga kiritdi. Bobur
S a m a rq a n d n i e g a lla g a c h , sh o h
Ism oilni oliy hukm dor deb e ’lon
qildi. Shoh Ismoil islomning shia
oqimiga e ’tiqod qilardi. Shuning uchun ham Samarqand xalqi
uni q o ‘llab-quw atlam adi. Bu orada Bobur E rondan kelgan
q o ‘shinlarga javob berib yuborgan ham edi. B unday qulay
fursatdan foydalangan Shayboniyxon avlodi Ubaydulla Sulton
bilan M uham m ad Tem ur Sulton boshqa mahalliy sultonlaming
yordamiga tayanib, Boburga qarshi yurish boshladilar. 1512-yil
28-aprelda cho‘li Malikda bo ‘lgan jangda Bobur yengilib, Hisorga
chekindi. Shayboniyxon avlodlari S am arq an d n i u zil-k esil
egalladilar. Shoh Ism oil Boburga yordam berish m aqsadida
o‘zining nom dor sarkardalaridan amir Alimad (laqabi „Najmi
Soniy“ , ya’ni ikkinchi yulduz) boshchiligida qo‘shin yubordi.
U lar birlashib, Amudaryodan o ‘tib G ‘uzor va Qarshini egallay-
di. Biroq 1512-yil 24-noyabrda G ‘ijduvonda b o ‘lgan jangda
Ubaydulla Sulton g‘olib chiqadi. Bu jangda Najmi Soniy oldirildi.
Eron qo‘shinining ozgina qismi qochib ulgurdi.
Bobur endi M ovarounnahrdan tam om an umidini uzib, yana
Kobulga qaytdi va 1526-yilga qadar Kobulni idora qildi. So‘ngra
Kobulni ikkinchi o ‘g‘li K om ron Mirzoga qoldirib, o ‘zi Hindiston
sari yurish boshladi. Hindistonda qudratli va shavkatli saltanat egasi
b o ‘lganida ham Vatan xayoli, ayriliq alami Bobur M irzoni aslo
tark etmagan va u quyidagi hasratli satrlami bitgan edi:
Zahiriddin Muhammad
Bobur (XVI asrda ishlangan
miniatura).
Tole y o ‘qki jonimg‘a balolig‘ bo ‘ldi,
Har ishniki ayladim xatolig‘ bo‘ldi.
О ‘z yem i qo ‘yib, Hind sori yuzlandim,
Yo rab, netayin, ne yuz qarolig‘ bo ‘ldi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
