Q. Shodiyeva nutq 0 ‘stirish uslubiyoti

K atta guruhda
o ky i n c h o q l a r b o 'y i c h a b o g ‘l a n g a n h ik o y a
t u z i s h n i n g x i l m a - x i l m a s h g ' u l o t t u r l a r i d a n f o y d a l a n i l a d i ,
c h u n o n c h i : 1) o ‘y i n c h o q l a r n i t a s v i r l a s h ; 2 ) o ‘y i n c h o q l a r
t o ‘plam i b o ‘y ich a v o q e a b a n d hik o y a t u z is h ; 3) b itta o 'y i n c h o q
16 — 0 - Shodiycva 
241

---

b o 'y i c h a v o q c a b a n d liikoya tuzish. M a s h g 'u l o t ikkinchi y a rim
yillikdan b o s h l a b tashkil etiladi. M a s h g 'u l o t muvaffaqiyatli o ‘tishi 
u c h u n u n i j i h o z l a s h n i va tashkil e tis h n i o l d i n d a n o ‘ylab q o 'y is h
k c r a k . G u r u h d a b o l a l a r d i q q a t i n i c h a l g ' i t m a s l i k u c h u n
o 'y i n c h o q l a r n i y a sh irin h olda ( q u t ic h a d a , s a n d iq c h a d a va h o k a z o ) 
olib k irgan m a ' q u l . D a stlab m a s h g ‘u lo tg a 6 — 8 yirik o ‘y i n c h o q
o li b k i r i l a d i . M a s h g ‘u l o t n i b o s h l a s h d a t a r b i y a c h i b o l a l a r g a
o ‘y i n c h o q l a r n i k o ‘rib c h iq q a n lik la rin i, u la r h a r xil ra n g d a va 
h a r xil m a t e r i a l d a n vasalgan b o klishini bilishlarini eslatib o 't a d i .
Y a n a u larg a o ‘y i n c h o q olib kclganligini m a 'l u m qiladi. T a rb iy a c h i 
b o l a l a r g a b u g u n g i m a s h g ‘u l o t d a o ' y i n c h o q l a r n i k o ' z d a n
k c c h ir ib g in a q o l m a s d a n , balki u la r h a q i d a hikoya tu z ishlarini 
m a ’lum qiladi. Bolalarga s h u n d a y deydi: „ A w a l o 'v in c h o q n i diqqat 
bilan k o 'z d a n k e c h ir ish kcrak, s o ‘ngra u n im a d e b aytilishini. 
q a n d a y r a n g d a ek a n lig in i, n i m a d a n y asa lga nini gapirib berish 
k c r a k “ . T a r b i y a c h i dastlabki m a s h g ’u lo td a h ik o y an in g n a m u n a s i 
yoki rcjasini ( B u q a n d a y b u y u m ?
U n i n g q a n d a y qism lari bor? 
U l a r n i m a u c h u n kcrak? Bu b u y u m d a n q a n d a y to y d a la n ish n i 
t u s h u n t ir v a k o 'r s a t ) bcradi. U s h b u g u r u h d a m u staq illik k a va 
i j o d i y l i k k a u n d o v c h i m a s h g ‘u l o t l a r d a n k e n g f o y d a l a n i l a d i :
„ 0 ‘y i n c h o q l a r b o 'y i c h a t o p i s h m o q l a r aytish o ‘y n a y m i z ” . (Stol 
u stiga e c h k i , it, x o ‘roz, o t , t o s h b a q a , m u s h u k . q o 'v o 'y i n -
c h o q l a r i q o ky ila d i. U larg a o id t o p i s h m o q l a r o l d i n d a n ta n l a b
qo'yiladi: „ B o s h i d a tavog'i bor, sakkizta tuyog'i b o r " , „ E m a k la g a n
t o s h n i k o ‘r d i k , t o s h d a n c h i q q a n b o s h n i k o 'r d i k “ , „ T o ' r t d i r
u n in g o y o g ‘i, t c m i r mixli t u v o g ‘i, m a n z ilg a vetishtirar, to s h d a n
q a ttiq tuyog'i*1, „ K e t a v c r a d i , k e ta v e ra d i, savatday ycrni cgal- 
lay d i“ , „ E r t a t u r a d i , j a r c h a q i r a d i " , „ K i c h k i n a q u m g 'o n . o 'tirib
ko‘zini y u m g a n “ . T arbiyachi bitta o ‘y in c h o q b o ‘yicha to p is h m o q n i 
a y tad i, b o l a l a r to p a d ila r. S o 'n g r a b o l a la r n in g o lziga t o p i s h m o q l a r
aytish ta k lif e tila d i) „C evim li o 'y i n c h o q la r im i z haqida g a p ira m iz “ . 
0 ‘y i n c h o q la r n i ta 'r if la s h d a b o la la r n u tqiga katta talablar qo'yiladi. 
B o l a l a r g a
b e r i l g a n „ Q a n d a y o ' y i n c h o q ? " d e g a n s a v o l g a
o 'y i n c h o q n i n g h a r b i r q is m in i d i q q a t bilan k o ’rib c h iq ib uni 
ta svirlashni ( s h a k li n i , u zu n lig in i, ra n g in i, n im a d a n qilinganligini 
va h o k a z o l a r n i ) t a l a b e tadi. B o lalar u n i d a r ro v t o l i q tasvirlab 
b era o l m a y d ila r . T a r b iy a c h i b o la la rg a h ik o y a n i to 'ld iris h n i tak lif 
e ta d i yoki o ' z i h ik o y a n a m u n a s i n i b eradi.
B o l a l a r o ‘y i n c h o q l a r t o ‘p l a m i i c h i d a n o ‘z !a ri i s t a g a n
o ' y i n c h o q n i t a n l a b , u l a r b o ‘y i c h a q iz i q a r li h i k o y a la r o 'y l a b

---

t o p is h a d i , b iroq b a ’z a n m a z m u n d a n c h e tg a c h iq i b k c tis h h o llari 
h a m b o l a d i . B u n d a y h o l l a r d a ta r b i y a c h i o 'z i n i n g s a v o lla ri, esga 
t u s h iris h i, a n iq lik kiritish i, toM dirishi b ila n m a n t i q l i , tasvirli 
h ik o y a tu z ish g a y o r d a m b e r a d i .
K a tta va m aktabga tayyorlov g u n i h i d a o 'y i n c h o q l a r y o r d a m i d a
in s se n iro v k a k o 'r in is h i d a n i b o r a t b o klgan h ik o y a t u z i s h g a h a m
o ‘rgatib boriladi. Tarbiyachi b u n d a y h ik oyaning n a m u n a s i n i beradi. 
M a s a la n , q iz c h a va k u c h u k c h a t o ‘g ‘risida h ikoya: „ B i r q i z c h a
y a s h a r edi va u n i n g o p p o q q i n a , y ax sh ig in a k u c h u k c h a s i b o r edi. 
Q i z c h a u n i b o q a r , sayrga o l ib c h i q a r edi. U k u c h u k c h a s i n i n g
b o ‘y niga qizil ta s m a bogMab q o ’yg an edi. K u n l a r d a n b i r ku n
q i z c h a m a k ta b g a o lqishga k e td i. U yga k im d ir k e l d i - y u , e s h ik n i 
o c h iq q o ld ird i, k u c h u k c h a e s a k o 'c h a g a y u g u rib c h i q d i . Q i z c h a
m a k ta b d a n kelsa, kuch u k c h a y o 'q . Qidirib to p a o lm a d i. U k o 'c h a g a
y ugurib ch iqdi. Q a rasa, q o ‘s h n i u y n i n g darvozasi o l d i d a o 't ir i b d i. 
U j u d a kir b o l i b , titr a b y i g 'l a r ed i. Q i z c h a u n i k o ‘t a r d i - d a , uyga 
o lib k e ld i“ . H ikoya o 'y i n c h o q l a r n i h a r a k a t l a n t i r i s h b i l a n ay tilad i.
B o g ' l a n i s h l i n u t q n i j o n l i v a r a v s h a n b o M i s h i u c h u n
o 'y i n c h o q l a r bilan tashkil e t i l a d i g a n sp e k ta k lla r k a t t a a h a m i y a t g a
ega. Bu sp ektakllarni katta g u r u h bolalari k i c h k i n t o y l a r g a q o 'y i b
b erish a d i. Spektakl b o s h l a n i s h i d a n a w a l t a rb iy a c h i g u r u h b o lalari 
bilan k ic h k in ag in a suhbat o 't k a z a d i , b olalarga o ky i n c h o q l a r u c h u n
„ v o q e a l a r “ o 'y la b to p is h n i v a u n i o 'r to q l a r ig a g a p i r i b b e r is h n i 
ta k lif e ta d i. M a v z u la r h a y o t i y yoki xayoliy b o ‘lishi n u i m k i n .
M a s a la n , „ H a y v o n o t b o g ‘id a a y iq h a y o tid a q a n d a y v o q e a s o d ir 
b o l a d i ? “ , „ T u lk in in g t u g kilg an k u n i “ , „ O ' y i n c h o q l a r d o ' k o n i “ . 
„Y angi yil k ec h asi“ va b o s h q a la r .