Q o‘ L y o zma huq uq I d a u d k 06

Dasturlash texnologiyalarini o‘qitish metodikasi mavzusidagi 

MAGISTRLIK DISSERTATSIYASI ANNOTATSIYASI  

Dissertatsiya mavzusining dolzarbligi: 

Taraqiyot  va  rivojlanish  bor  joyda  dasturlash  tillari  rivojlanishdan 

to‘xtamaydi.  Bugungi  kunda  ma’lumotlarni  ifodalash  shakli,  tuzilmasi  va  ishlash 

tamoyillari avvalgilaridan butunlay farq qilib, imkoniyatlari juda ham boy bo‘lgan 

yangi  dasturlash tillari  shakllandi  va  avvalgilariga  nisbatan  bir  qator  afzalliklarga 

ega  bo‘lgan  yangi  versiyalar  hisobiga  rivojlanib  bormoqda.  Buning  evaziga, 

dasturlash tillarini o‘qitishda bir qator muammolar yuzaga kelmoqda. Birinchidan, 

“Informatika”,  “Dasturlash  asoslari”,  “Informatika  o‘qitish  uslubiyoti”  fanlari 

axborot  texnologiyalari  sohasida  ro‘y  berayotgan  kompyuter  imkoniyatlarining 

kengayishi,  yangi  operatsion  tizimlar  va  dasturlash  tillari,  axborotlarni  qayta 

ishlash jarayonlari, tarmoqlar bilan ishlash kabi o‘zgarishlarni tezkorlik bilan qayd 

qilib ulgurmayapti. To bir tilni tanlash, uni o‘qitish uchun tayanch tushunchalari va 

mazmunini  belgilash,  o‘quv-uslubiy  qo‘llanmalarni  yaratish,  o‘qitish  uslubiyotini 

ishlab  chiqish  va  amaliyotga  tadbiq  qilinguncha  o‘tadigan  davrda  bu  tillarning 

yangi  versiyalari  yoki  imkoniyatlari  undan  boy  bo‘lgan  yangi  dasturlash  tillari 

ishlab  chiqilmoqda.  Ikkinchidan,  informatika  fani  o‘qituvchilari  o‘rtasida  o‘qitish 

uchun dasturlash tillarini tanlash va ularni o‘qitishda yuqori samara beruvchi yo‘l-

yo‘riqlarni aniqlash muammolariga hammani qanoatlantiruvchi javob topilganicha 

yo‘q.  Bu  yo‘lda  yangi  dasturlash  tillari  yaratilgandan  so‘ng,  albatta,  “eskilarini” 

o‘qitish  ahamiyatining  bo‘lmasligi  asosiy  to‘siq  hisoblanadi.  Uchinchidan, 

---

3 

 

informatika  fanini  o‘qitish  paradigmalari  o‘zgarib  bormoqda.  Bundan  20-30  yil 

avval  kompyuter  savodxonligi  tushunchasi  asosini  faqat  dasturlash  tillari  tashkil 

qilgan  bo‘lsa,  endilikda  informatikaning  umummadaniy  va  kasbiy-amaliy 

tomonlari  muhim  ahamiyat  kasb  etmoqda.  Bu  esa  o‘z  navbatida  ta’lim 

muassasalarida  dasturlash  texnologiyalarini  o‘qitish  masalasini  qayta  ko‘rib 

chiqishni  va  uni  doimo  boyitib  borishni  talab  etadi.  To‘rtinchidan,  an’anaviy 

dasturlash  tillarini  o‘qitishda  asosiy  e’tibor  strukturali  algoritm  asosida  dastur 

ishlab chiqishga qaratilgan bo‘lsa, ta’lim muassasalarida “eski” dasturlash tillarida 

mavjud  bo‘lmagan  ob’ekt,  klass  kabi  tushunchalar  hamda  ob’ektli  dasturlashning 

asosiy  konsepsiyalari  bo‘lgan  polimorfizm,  vorislik  va  inkapsulyatsiyalarni 

o‘qitish  birinchi  o‘rinda  turadi.  Beshinchidan,  oldindan  tanlab  olingan  dasturlash 

tillarini  (masalan,  Paskal,  Delphi,  C++)  nihoyatda  katta  imkoniyatlarga  ega  va 

deyarli barcha zamonaviy axborot texnologiyalari bilan ishlay olgani uchun, uning 

qaysi  tushuncha,  mavzu  va  imkoniyatlarini  o‘qitish  masalasi  ham  ochiq  turibdi. 

Oltinchidan, Paskal, Delphi, C++ dasturlash tillarining barcha tuzilmalarini ingliz 

tilida ekanligi ham jiddiy muammo hisoblanadi. Afsuski, ko‘plab talabalarimizning 

chet  tillari  (ayniqsa,  ingliz  tili)  bo‘yicha  bilimlari  ilmiy,  o‘quv  va  uslubiy 

adabiyotlarni  o‘qib,  tahlil  qila  oladigan  darajada  emas.  Yettinchidan,  ta’lim 

muassasalarining  bitiruvchilarining  tayyorgarlik  darajasi  bilan  dasturlash  tillarini 

o‘qitish  sohasidagi  zamonaviy  talablar  o‘rtasidagi  nomutanosiblik  yuzaga 

kelmoqda.  

Paskal,  Delphi,  C++  dasturlash  tillarini  o‘qitish  uslubiyotini  ishlab  chiqish 

orqali bu savollarga javob topish mumkin bo‘ladi. 

Tahlillar  ta’lim  muassasalarida  dasturlash  tillarining  bir  necha  yildan  beri 

o‘qitib kelinishiga qaramay, bu sohada  yetarli darajada ilmiy-tadqiqot ishlari olib 

borilmaganini ko‘rsatdi. 

Yuqoridagi  ma’lumotlardan  ko‘rinib  turibdiki,  umumta’lim  maktablari, 

kasb-hunar  kollejlari  va  akademik  litseylarning  o‘quvchi  va  talabalarda  yangi 

dasturlash  texnologiyalari  bo‘yicha  bilim  va  malakalarini  shakllantirish, 

rivojlantirish,  dasturlash  tillarini  o‘qitishda  sohasida  yuzaga  kelishi  mumkin 

---

4 

 

bo‘lgan  muammolarni  bartaraf  etish,  bu  fanlarni  o‘qitish  uslubiyotini  tahlil qilish 

va  takomillashtirish  ta’lim  muassasalarida  eng  dolzarb  masalalalardan  biri 

hisoblanadi.