Q davranov, B. Aliqulov nanobiotexnologiya

endofullerenlar 
deb ataladi 
(122-rasm). Endofullerenlar 1985-yilda, deyarli fullerenlar bilan bir 
vaqtda ochilgan. Mikroskopik miqdorda olingan birinchi endofulleren -
ichiga 
lantan kiritilgan С 82 
fulleren bo'lgan. Hozirgi paytda 
endofulleren 
olishga yaroqli bo‘lgan 20 dan ko‘proq metall ma’lum.
230

---

Endofullerenlar qanday vazifalarni bajarish uchun ishlatiladi?
Endofullerenlar ishlatilishining yo‘nalishlaridan bin - radiatsion 
meditsina. Rak kasalligini davolashda anchadan beri 
ittiriy, skandiy 
va 
boshqa 
radioaktiv 
elementlar saqlagan preparatlar ishlatiladi. Odatdagi 
preparatlarga qaraganda endofullerenlar barqarorroq. Bundan tashqari, 
agar fullerenli devorga «molekular manzil» ulansa, preparatni faqat 
xatarli shish hosil qilgan hujayraga qarab yo‘naltirish mumkin. Bu esa, 
organni yoki organizmni sog‘lom hujayralarini nurlanishdan saqlaydi.
122-rasm. C82 ichiga kiritilgan fulleren metall atomli
 -
lantanli
endofullerenning ho ‘rinishi.
Uglerodli nanotrubkalar 
- uglerodni allotropik modifikatsiyalari- 
dan biri. Ular ichi bo‘sh silindrsimon riaychalar bo‘lib, grafit varaq- 
chalaridan tayyorlanadi (121-rasm). Nanotrubkalami ikki xili ma’lum: 
bir qavatli (sirtqi diametri 0.6-2.4 nm) va ko‘p qavatli (sirtqi diametri 
2.5-100 nm gacha).
Uglerodli nanotrubkalami meditsinada ishlatilishi, ulami struktu- 
ralarini noyob xossalariga asoslangan: ulami o‘ta qattiq va mustah- 
kamligi, qiyshayishi va shaklini o‘zgarib turishi, biologik makromo- 
lekulalar bilan bogManish imkoniyatlari noyob xossalari hisoblanadi.
Nanotrubkalardan dorivor va diagnostik moddalarni yo‘nal-
tirilgan transportida foydalanish mumkinmi?
Bu savolga javob berish doirasida olimlar nanotrubkalardan dorivor 
moddalarni transporti maqsadida foydalanishni bir necha usulini 
yaratdilar:
- dori molekulalami nanotrubkani sirtiga adsorbsiya qilish;
- dorivor moddalarni nanotrubkani sirtqi devoriga kimyoviy 
bog* lash;
231

---

- dorivor moddalarni nanotrubkani ichiga joylashtirish (123-rasm).